Τα 4 κριτήρια της αλήθειας κατά τον Επίκουρο

13 Αυγούστου 2020, 16:00

Ο Επίκουρος του Νεοκλέους γεννήθηκε στη Σάμο το 341 π.Χ. και πέθανε στην Αθήνα το 270 π.Χ.. Ήταν αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος και ιδρυτής της φιλοσοφικής σχολής, Κήπος του Επίκουρου, η οποία θεωρείται από τις πιο γνωστές σχολές της ελληνικής φιλοσοφίας. O Επίκουρος είχε θέσει ως βάση όλων την αισθητηριακή αντίληψη για τα πράγματα. Σύμφωνα με την φιλοσοφία του, η μαρτυρία που παρέχουν οι αισθήσεις προηγείται και είναι ανώτερη από κάθε στοχασμό.

Και έτσι, δίδασκε να ξεκινούν κάθε έρευνα αναφορικά με την πραγματικότητα του φυσικού κόσμου, από την μαρτυρία που παρέχουν οι αισθήσεις. "Ο ανθρώπινος κόσμος περιορίζεται και οριοθετείται από τον φυσικό κόσμο, και κατά συνέπεια καθορίζεται από τους ίδιους φυσικούς νόμους που διέπουν τον φυσικό κόσμο. Άρα, το ίδιο ακριβώς γνωσιολογικό αξίωμα ισχύει και για την οντολογική δομή του ανθρώπινου κόσμου και -τουλάχιστον εν μέρει- αντανακλά τη φύση του", έλεγε.

Τα ανθρώπινα άτομα, συμπλήρωνε, δεν είναι μόνο δέσμια της ατομικής τους -κι ωστόσο κοινής— μοίρας, "είναι επίσης δέσμια των αισθητηριακών τους αντιλήψεων. Οι αισθήσεις είναι αρχέγονες και μη ανασκευάσιμες, κοινές σε όλους. Προηγούνται της φυσικής γλώσσας και έχουν το προβάδισμα έναντι κάθε έρευνας και κάθε λόγου περί των αντικείμενων της εμπειρίας".

Η θεωρία επιδέχεται κριτικής από αυτούς που εστιάζουν στον εσωτερικό κόσμο, τα αισθήματα και τις πεποιθήσεις... Πλην όμως, έχουν την αξία τους αν θέλουμε να μιλήσουμε για τον όρο της "αλήθειας" για την οποία ο Επίκουρος έμεινε γνωστός για τα 4 κριτήριά του:

Από τα τέσσερα κριτήρια της αλήθειας, τα δύο πρώτα, οι αισθήσεις και τα πάθη, έχουν να κάνουν με την άμεση εμπειρία της πραγματικότητας. Οι πρώτες αντιστοιχούν πιο άμεσα στην εμπειρία του κόσμου, ενώ τα δεύτερα αναφέρονται σ’ αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε φυσιο-ψυχολογική εμπειρία του υποκειμένου και, ιδιαίτερα, εμπειρία της ηδονής και του πόνου. Τα δύο πρώτα κριτήρια της αλήθειας αντανακλούν την ατομική δομή της πραγματικότητας.

Το τρίτο κριτήριο είναι η πρόληψις, που σημαίνει μια δεύτερης τάξεως εμπειρία. Μέσω της φυσικής γλώσσας προκαλείται μια διαδικασία σχηματισμού εννοιών ή εικόνων, που αντιστοιχεί με μεγαλύτερη ακρίβεια στην ανθρώπινη ικανότητα αφαίρεσης. Δεν χρειάζεται να προσθέσουμε ότι το τέταρτο και πιο προβληματικό από τα κριτήρια, η διορατική σύλληψη του νου προχωρεί ακόμη πιο πέρα, με σκοπό να εισάγει μια λογική λειτουργία του νου (λογισμός) πάνω στην αρχική αδιαμεσολάβητη μαρτυρία την οποία παρέχουν οι αισθήσεις και τα πάθη και διαχειρίζεται η πρόληψις.