Πως να αντιδράσουμε όταν τα παιδιά λένε ψέματα

Τα παιδιά λένε ψέματα για πολλούς λόγους και σε πολλές περιπτώσεις με αυτή την συνήθεια να αποτελεί φυσιολογικό κομμάτι της ανάπτυξής τους. Όλα τα παιδιά θα το κάνουν κάποια στιγμή στη ζωή τους. Όμως είναι μια συμπεριφορά που μπορεί να προκαλέσει μεγάλη αναστάτωση στους γονείς με πολλούς εξ` αυτών να αναζητούν την κατάλληλη διαχείριση  της.

Συμβουλεύει η ψυχολόγος- ψυχοθεραπεύτρια Ιωάννα Θεοδωρακοπούλου:

"Όσον αφορά την ηλικία, το ψέμα χρησιμοποιείται αρκετά συχνά στις προσχολικές ηλικίες. Τα παιδιά που ανήκουν σε αυτή την ηλικιακή ομάδα, δεν μπορούν ακόμη να καταλάβουν ότι το ψέμα είναι λάθος και ότι με τη χρήση του γίνονται ανειλικρινείς. Γι' αυτό και δεν πρέπει να τιμωρούνται. Αντίθετα, όταν οι γονείς συναντούν αυτή την συμπεριφορά στα παιδιά τους, πρέπει να την αντιμετωπίζουν ως ευκαιρία μάθησης. Δηλαδή μια καλή αφορμή για να διδάξουν στο παιδί τους λόγους που θεωρείται λάθος συμπεριφορά η χρήση ψέματος. Σε αυτές τις ηλικίες, δύο είναι τα πιο συνήθη ψέματα των παιδιών. Οι υπερβολικές ιστορίες και οι δικαιολογίες όταν θέλουν να κερδίσουν ή να αποφύγουν κάτι.

Υπερβολικές ιστορίες μπορεί να είναι κάτι που δημιούργησαν τα ίδια εξ ολοκλήρου ή γενικά να υπερβάλλει πάνω σε κάτι που ισχύει. Είναι οι ηλικίες που η φαντασία καλπάζει και το στάδιο που μαθαίνουν τη διαφορά μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας. Τί μπορούν να κάνουν οι γονείς; Είτε να ακούσουν τις ιστορίες των παιδιών τους και να τις αφήσουν εκεί, είτε να προσπαθήσουν να προσθέσουν δόσεις πραγματικότητας. Για παράδειγμα, αν ένα παιδί πει κάτι του τύπου, "μπορώ να οδηγήσω ποδήλατο με ταχύτητα 100 χλμ την ώρα", ο γονέας μπορεί να πει, «εύχεσαι να μπορούσες να οδηγείς τόσο γρήγορα, αυτό δεν εννοείς;».

Στην περίπτωση που χρησιμοποιούν ψέματα για να κερδίσουν ή να αποφύγουν κάτι, εδώ συναντάμε τους ίδιους λόγους που έχουν και οι ενήλικες αλλά η διαφορά είναι ότι τα παιδιά δεν μπορούν να διακρίνουν το λάθος στο να πουν ψέματα για να κερδίσουν αυτό που θέλουν. Τί μπορούν να κάνουν οι γονείς; Καταρχάς, να προσπαθήσουν να μην αντιδράσουν υπερβολικά και να εστιάσουν στην επισήμανση ότι είναι λάθος να λένε ψέματα και πόσο σημαντικό είναι να λένε την αλήθεια.

Παρ` όλο που τα παιδιά προσχολικής ηλικίας εν γένει δεν γνωρίζουν ότι τα ψέματα είναι λάθος, είναι μια καλή στιγμή οι γονείς να διδάξουν τα βασικά του να λες την αλήθεια, ξεκινώντας από την εκδήλωση χαράς από πλευράς των γονέων, όταν τα παιδιά λένε την αλήθεια, όπως και να τους εξηγήσουν ότι  όταν δεν λένε την αλήθεια, οι άλλοι πολύ δύσκολα θα τους εμπιστευτούν.  

Όταν μιλάμε για σχολικές ηλικίες (δηλαδή μεγαλύτερα των 6 ετών), πλέον μπορούν να κατανοήσουν πλήρως την ιδέα του ότι τα ψέματα είναι λάθος συμπεριφορά. Γι' αυτό και οι γονείς πρέπει να μην το αφήνουν να περάσει σαν να μην συνέβη. Δεν είναι κάτι που δεν συνηθίζεται και φυσικά υπάρχουν λόγοι για τους οποίους γίνεται όπως για να αποφύγουν μια τιμωρία, να εντυπωσιάσουν κάποιον, να ενισχύσουν την αυτοεκτίμησή τους (να κερδίσουν είτε την προσοχή είτε κάποιο θετικό σχόλιο), να κερδίσουν κάτι που θέλουν, να προστατεύσουν κάποιον άλλον (φίλο ή οικογένεια), αλλά και γιατί ακούνε τους γονείς τους (ή ενήλικες που συναναστρέφονται συχνά) να λένε ψέματα.  

Βέβαια δεν είναι πάντα εύκολο οι γονείς να διακρίνουν πότε τα παιδιά τους λένε ψέματα και πότε όχι. Όμως υπάρχουν κάποια στοιχεία τα οποία αποκαλύπτουν το ψέμα. Οι εκφράσεις του προσώπου, τα λόγια τους και ο αυθορμητισμός τους για παράδειγμα. Όταν τα παιδιά δεν έχουν κάτι να αποκρύψουν, είναι γενικά χαλαρά και φαίνεται στο πρόσωπό τους. Όταν δεν λένε την αλήθεια φαίνονται αγχωμένα σε όλες τις εκφράσεις τους. Γι' αυτό, και είναι πολύ σημαντικό να δίνουν οι γονείς βάση σε όσα λένε τα παιδιά. Αν υπάρχουν ασάφειες κι αν πέφτουν σε αντιφάσεις, αν βγάζει νόημα  και αν ακούγεται λογικό αυτό που λένε. Και όπως γνωρίζουμε και οι ενήλικες, όταν κάποιος λέει την αλήθεια, ο λόγος του δεν ακούγεται φτιαχτός αλλά αντιθέτως είναι χαλαρός και μπορεί να διαχειριστεί ερωτήσεις με τις απαντήσεις που θα δώσει. Το ίδιο ισχύει και για αυτές τις ηλικίες. Η διαχείριση βέβαια είναι καθοριστική της εξέλιξης αυτής της συνήθειας.

Εξηγήστε και συζητήστε μαζί τους γιατί είναι σημαντικό να λένε την αλήθεια. Τα οφέλη της αλήθειας πρέπει να διδάσκονται από μικρές ηλικίες με προσοχή φυσικά να χρησιμοποιείται γλώσσα κατάλληλη για την ηλικία του παιδιού. Είναι σημαντικό να τούς τονίσετε ότι μέσω της αλήθειας θα κερδίσουν την εμπιστοσύνη άλλων ανθρώπων καθώς τα ψέματα είναι χαρακτηριστικό ανειλικρίνειας και οι αρνητικές συνέπειες είναι δεδομένες.

Μπορείτε να τους δώσετε παραδείγματα ειλικρινούς και ανειλικρινούς συμπεριφοράς που συχνά μπορεί να δούμε στην τηλεόραση, ή διαβάζουμε στα βιβλία, κλπ. Να προσθέσω ότι η επικοινωνία που επιλέγουν να διατηρούν οι γονείς με τα παιδιά τους έχει τη δυναμική να αποτρέψει αυτή τη συνήθεια. Κάτι που πάλι ξεκινάει από μικρές ηλικίες. Έχουμε δει ότι παιδιά που έχουν ευθείς, ειλικρινείς σχέσεις με τους γονείς τους είναι πολύ λιγότερο πιθανό να τους πουν ψέματα. 

Μην ξεχνάμε ότι είστε το παράδειγμά προς μίμηση. Οι γονείς που λένε ψέματα στα παιδιά τους ή και παρουσία των παιδιών τους, τούς διδάσκουν ότι το ψέμα είναι μια αποδεκτή συμπεριφορά. Οι γονείς πρέπει να προσπαθήσουν να θέσουν ένα καλό παράδειγμα για τα παιδιά τους με το να είναι οι ίδιοι όσο πιο θερμοί εμπράκτως υποστηρικτές της αλήθειας.

Πολύ σημαντικό είναι να υπάρχουν κανόνες της οικογένειας και ορισμένες συνέπειες όταν κάποιος λέει ψέματα. Αυτοί οι κανόνες πρέπει να συζητηθούν με τα παιδιά πριν εφαρμοστούν. Είναι καλή ιδέα για τους γονείς να παρέχουν ξεχωριστές τιμωρίες για την κακή συμπεριφορά και το ψέμα. Όταν τα παιδιά φέρονται άσχημα αλλά είναι ειλικρινή, πρέπει να λαμβάνουν πιο ήπιες συνέπειες από όταν φέρονται άσχημα και λένε ψέματα. Σαφώς και πρέπει να υπάρχει ανταμοιβή για την ειλικρίνεια και να είναι εξίσου συνεπείς με την εφαρμογή της ανταμοιβής όσο και με την εφαρμογή των συνεπειών. 

Για παράδειγμα, όταν είναι ειλικρινή με τα κακώς πραγμένα τους , οι γονείς μπορούν να τα επαινέσουν για την ειλικρίνειά τους και μετά να δώσουν την συνέπεια που αντιστοιχεί στην πράξη τους. Όταν είναι ανειλικρινή για το κακώς πραγμένο, πρέπει να δίνετε συνέπεια για την ανειλικρίνεια και συνέπεια για το κακώς πραγμένο. Οι γονείς όμως πρέπει να είναι προσεκτικοί ώστε να μην είναι πολύ αυστηροί ή να μην δίνουν συνέπειες πολύ συχνά, αλλιώς τα παιδιά τους μπορεί να συνεχίσουν να λένε ψέματα προκειμένου να προστατεύσουν τον εαυτό τους.

Άρα πρέπει να προσέχουν και κάτι άλλο. Μην επιβραβεύουν την συνήθεια αυτή στα παιδιά τους. Αν, για παράδειγμα, ένα παιδί λέει ψέματα για να κερδίσει αυτό που θέλει, οι γονείς πρέπει να διασφαλίσουν ότι δεν θα το κερδίσει.

Επίσης, οι γονείς πρέπει να προσπαθούν να μην προκαλέσουν το συναίσθημα ενοχής στα παιδιά τους όσον αφορά το ψέμα. Μπορείτε να δείχνετε την απογοήτευσή σας για τις πράξεις τους αλλά προσπαθήστε σκληρά να αποφύγετε να δώσετε το μήνυμα ότι είναι κακοί άνθρωποι που είπαν ψέμα. Αυτό θα επιτευχθεί με την τιμωρία των πράξεων και όχι του ατόμου.  Είναι εξίσου καίριο να αποφύγετε να στριμώξετε τα παιδιά ρωτώντας τους αν είπαν ή όχι ψέματα. Πολλά παιδιά θα πουν ψέματα για να προστατεύσουν τον εαυτό τους όταν στριμώχνονται. Αντίθετα οι γονείς πρέπει να αντιμετωπίσουν την κατάσταση σαν γεγονός. Πρέπει να τους εξηγήσουν ακριβώς ποιο ήταν το λάθος τους και γιατί, και μετά να δώσουν την συνέπεια. Στην ίδια λογική, δεν είναι καλή ιδέα για τους γονείς να απαιτούν ομολογίες από τα παιδιά τους ή να τα τιμωρούν για κακές πράξεις που δεν είναι σίγουροι ότι έχουν κάνει.

Είναι ωφέλιμο να αναζητήσετε πρώτα τον λόγο που το παιδί σας λέει ψέματα και εν συνεχεία να αναζητήσετε την λύση. Δώστε προσοχή στο είδος των ψεμάτων που λένε. Συχνά υπάρχει συγκεκριμένο μοτίβο. Αφού βρείτε τους λόγους που το κάνει, για παράδειγμα, αν είναι τρόπος να αυξήσει την αυτοπεποίθησή του, τότε πρέπει να βρείτε τρόπους να αυξήσετε την αυτοεκτίμησή του, έτσι ώστε να μην χρειάζεται να λένε ψέματα για να νοιώθουν καλά με τον εαυτό τους.

Απολαμβάνετε το περιεχόμενο μας? Εγγραφείτε στο newsletter μας!

Σαφώς και μια συμπεριφορά που επιβραβεύεται, έχει περισσότερες πιθανότητες να επαναληφθεί. Γι' αυτό επαινέστε τους χωρίς δισταγμό όταν είναι ειλικρινή. Και να θυμάστε ότι τα παιδιά που επανειλημμένα λένε ψέματα, μπορεί να έχουν βαθύτερα  και σοβαρότερα προβλήματα. Σε αυτές τις περιπτώσεις, οι γονείς πρέπει να μιλήσουν με επαγγελματία ειδικό.