Σ. Σφενδουράκης, UCY: Υπάρχουν βιολογικοί παράγοντες στην επιθετικότητα

Την άποψη ότι υπάρχουν βιολογικοί παράγοντες στην επιθετικότητα, εκφράζει ο Καθηγητής Οικολογίας και Βιοποικιλότητας στο Τμήμα Βιολογικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Κύπρου, Σπύρος Σφενδουράκης.

Σε συνέντευξή του στο YgeiaWatch για την ανθρώπινη επιθετικότητα με αφορμή το 4^ο Science Café του Πανεπιστημίου Κύπρου με τίτλο «Γιατί κάνουμε κακό στους άλλους; Ένα ‘λάθος’ της φύσης, οι δικές μας επιλογές και τι μας καθόρισε μεγαλώνοντας», ο κ. Σφενδουράκης, σημειώνει ότι σύμφωνα με πολλές ενδείξεις, για την επιθετικότητα, υπάρχουν βιολογικοί παράγοντες, τόσο γενετικοί (κληρονομικοί) όσο και άλλοι που αφορούν την ανάπτυξή μας μετά τη σύλληψη, επισημαίνοντας ωστόσο ότι βιολογικοί παράγοντες πάντοτε αλληλεπιδρούν με τους περιβαλλοντικούς για να παραχθεί το αποτέλεσμα που βλέπουμε.

Στη συνέντευξή του, ο καθηγητής τονίζει ότι καθώς η επιθετικότητα επηρεάζεται από τον συνδυασμό γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων, είναι δυνατές πολλές παραλλαγές, τόσο στη συχνότητα, όσο και στην ένταση της επιθετικότητας.

Τέλος, αναφέρεται στα είδη επιθετικότητας που υπάρχουν στα ζώα και πώς σχετίζεται η επιθετικότητα στα ζώα με τον άνθρωπο.

Της Γεωργίας Χαννή

Η συνέντευξη

Ερ.: Υπάρχουν βιολογικοί παράγοντες στην επιθετικότητα; 

Απ.: Ναι, σύμφωνα με πολλές ενδείξεις, υπάρχουν βιολογικοί παράγοντες, τόσο γενετικοί (κληρονομικοί) όσο και άλλοι που αφορούν την ανάπτυξή μας μετά τη σύλληψη. Αλλά να μην κάνουμε το λάθος να ταυτίζουμε τους «βιολογικούς παράγοντες» με κάτι που δεν μπορεί να αλλάξει, να διαμορφωθεί αλλιώς κ.λ.π. Οι βιολογικοί παράγοντες πάντοτε αλληλεπιδρούν με τους περιβαλλοντικούς για να παραχθεί το αποτέλεσμα που βλέπουμε.

Ερ.: Γιατί ο άνθρωπος είναι επιθετικό ζώο;

Απ.: Ο άνθρωπος δεν είναι ιδιαίτερα επιθετικό ζώο. Εξάλλου, ζούμε σε κοινωνίες με μεγάλη πυκνότητα χωρίς να εκδηλώνουμε επιθετικές αλληλεπιδράσεις παρά μόνο σπανίως και υπό συγκεκριμένες συνθήκες.

Η επιθετικότητά μας είναι αυτή που θα περίμενε κανείς από ένα κοινωνικό «Πρωτεύον», δηλαδή πίθηκο συγγενικό με τους χιμπατζήδες, το οποίο προσπαθεί να συνδυάσει το ατομικό/οικογενειακό του συμφέρον και το κοινωνικό συμφέρον.

Η επιθετικότητα απέναντι σε άλλες ομάδες συναντάται σε όλα σχεδόν τα κοινωνικά ζώα. Σήμερα, ταυτιζόμαστε με διάφορες ομάδες, αναπτύσσοντας και επιθετική συμπεριφορά στους «έξω».

Αλλά και πάλι, πιο συχνά προτιμούμε τις ειρηνικές/συνεργατικές σχέσεις παρά τις επιθετικές. Αυτές επικρατούν κυρίως όταν τα πράγματα δυσκολεύουν (περιορισμένοι πόροι κ.λπ.).

Ερ.: Ποια είδη επιθετικότητας υπάρχουν στα ζώα και πώς σχετίζεται η επιθετικότητα στα ζώα με τον άνθρωπο;

Απ.: Υπάρχουν διάφορες μορφές επιθετικότητας στα ζώα, αναλόγως του τρόπου που ζουν και της γενετικής κληρονομιάς τους.

Σε γενικές γραμμές, η επιθετικότητα μπορεί να είναι ατομική, είτε για άμυνα αν δεχθεί κανείς επίθεση ή θεωρήσει πως κινδυνεύει, είτε για επίθεση σε περίπτωση διεκδίκησης κάποιου πόρου (τροφής) ή πρόσβασης στο άλλο φύλο (π.χ., αρσενικά που παλεύουν για την πρόσβαση στα θηλυκά).

Στα ζώα που ζουν σε οργανωμένες κοινωνικές ομάδες, η επιθετικότητα μπορεί να είναι και συλλογική, υπό τη μορφή «πολέμου» με άλλες ομάδες για διεκδίκηση χώρου ή τροφής, ή για εκδίωξη μελών που εισήλθαν στην περιοχή της ομάδας.

Σε κάποια είδη, εκδηλώνεται και επιθετικότητα με άμεσο στόχο την αύξηση της αναπαραγωγικής επιτυχίας (αυτός ο στόχος ισχύει για όλες τις μορφές αλλά πιο έμμεσα συνήθως), όπως όταν τα αρσενικά λιοντάρια που διώχνουν/σκοτώνουν άλλα αρσενικά και παίρνουν τις λέαινες για δικές τους, σκοτώνουν τα μικρά από τα προηγούμενα αρσενικά ώστε οι λέαινες να καταστούν και πάλι διαθέσιμες για αναπαραγωγή με τα ίδια.

Τέλος, υπάρχει και άμεση σεξουαλική βία (βιασμός), όπως γνωρίζουμε να συμβαίνει σε κάποιες πάπιες κ.λ.π. Ο άνθρωπος εκδηλώνει, με διαφορετική συχνότητα, όλες αυτές τις μορφές επιθετικότητας, υπό τις ανάλογες συνθήκες. Αυτό συμβαίνει εξάλλου και σε αρκετούς από τους συγγενικούς μας πιθήκους.

Ερ.: Πρόσφατη γενετική εργασία έχει προτείνει ότι οι ανωμαλίες στη βιοχημεία της σεροτονίνης συνδέονται άμεσα αιτιολογικά με την επιθετική συμπεριφορά. Ισχύει αυτό;

Απ.: Ναι, ισχύει όσον αφορά την ατομική επιθετικότητα. Όμως, η επιθετικότητα είναι σύνθετη συμπεριφορά και δεν εξαρτάται μόνο από έναν παράγοντα. Η σεροτονίνη συνιστά έναν από τους βιοχημικούς παράγοντες που συνδέονται με αυτή. Δηλαδή, δεν σημαίνει πως όποιος έχει κάποια ανωμαλία στη βιοχημεία της σεροτονίνης θα είναι οπωσδήποτε και επιθετικός.

Ερ.: Οι άνθρωποι εμφανίζουν σημαντικές ατομικές παραλλαγές στην τάση προς την επιθετική συμπεριφορά. Αυτές οι παραλλαγές μπορεί να προκύψουν από κληρονομήσιμα γενετικά συστατικά ή περιβαλλοντικές επιρροές;

Απολαμβάνετε το περιεχόμενο μας? Εγγραφείτε στο newsletter μας!

Απ.: Ναι, και από τα δύο. Εξάλλου, η επιθετικότητα επηρεάζεται από τον συνδυασμό γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων, οπότε είναι δυνατές πολλές παραλλαγές, τόσο στη συχνότητα όσο και στην ένταση της επιθετικότητας.

Η σειρά UCY Science Café

Το UCY Science Café είναι μια σειρά ανοιχτών συζητήσεων που απευθύνονται σε άτομα όλων των ηλικιών, για τις οποίες επιλέγονται διάφορα επιστημονικά θέματα, και η συζήτηση με το κοινό γίνεται μέσω μιας ανεπίσημης διαδικασίας. Στόχος του Πανεπιστημίου Κύπρου είναι να δοθεί στο κοινό η ευκαιρία να αλληλεπιδράσει με επιστήμονες σε ένα οικείο, χαλαρό περιβάλλον.

Δηλώσεις συμμετοχής: https://www.ucy.ac.cy/events/ (Πρόγραμμα εκδηλώσεων/Δηλώσεις συμμετοχής).