2021: H χρονιά των εμβολιασμών για COVID, των μεταλλάξεων, της ανάπτυξης φαρμάκων

Το 2020 μας αποχαιρέτισε κάπως ελπιδοφόρα καθώς στην εκπνοή του άρχισε μια άνευ προηγουμένου παγκόσμια εκστρατεία για διάθεση εμβολίων και για εμβολιασμούς κατά του νέου κορωνοϊού.

Με την έλευσή του, το 2021 μπορεί να καταγραφεί ως η χρονιά των μαζικών εμβολιασμών και της ανοσοποίησης του πληθυσμού ανά την υφήλιο, η χρονιά της ανάπτυξης νέων φαρμάκων και νέων μεθόδων θεραπείας αλλά και η χρονιά της αβεβαιότητας καθώς νέες μεταλλάξεις έκαναν την εμφάνισή τους, πονοκεφαλιάζοντας τους επιστήμονες.

Ολόκληρο το 2021 κύλησε για όλες σχεδόν τις χώρες του πλανήτη με μέτρα και μερικό ή ολικό lockdown, κάποτε με χαλαρώσεις που επέτρεψαν τα αεροπορικά ταξίδια με περισσότερη σιγουριά και κάποτε με πιο αυστηρά μέτρα στις συνάξεις, σε χώρους αναψυχής και εστίασης, σε πολυκαταστήματα και χώρους θέασης, στις εκδηλώσεις, στην εργασία και την εκπαίδευση.

Η τηλεργασία έδωσε τη θέση της δειλά-δειλά στην επιστροφή στο γραφείο και τους χώρους εργασίας, οι συναντήσεις γίνονται πλέον δια ζώσης αλλά πάντοτε με πρωτόκολλα και μέτρα. Tα σύνορα άνοιξαν και πάλι με περιορισμούς, τον Ιούλιο διεξήχθησαν και οι Ολυμπιακοί του Τόκιο με καθυστέρηση ενός έτους και σχεδόν κεκλεισμένων των θυρών. Από το Φθινόπωρο όμως η Ευρώπη αντιμετωπίζει μια νέα αναζωπύρωση της πανδημίας, που προκαλεί νέους περιορισμούς. Και ενώ ο πλανήτης προετοιμάζεται για την έλευση του 2022, τίποτε δεν είναι πλέον βέβαιο για το πως η ανθρωπότητα θα υποδεχθεί το νέο έτος, καθώς τα μέτρα αλλάζουν από τη μια μέρα στην άλλη ενώ ολοένα και περισσότεροι περιορισμοί προστίθενται στις αεροπορικές συνδέσεις. Επίσης καθόλου βέβαιο δεν είναι αν τα σχολεία θα ανοίξουν τον Ιανουάριο.

Το νέο παραλλαγμένο στέλεχος Όμικρον που εντοπίστηκε αρχικά στη Νότια Αφρική είναι σίγουρο ότι θα είναι μαζί μας το 2022.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας στην ιστοσελίδα του επισημαίνει πως παρά την σχεδόν «θαυματουργή» ανάπτυξη αποτελεσματικών εμβολίων κατά του COVID-19 το 2020, ο ιός συνέχισε να εξαπλώνεται και να μεταλλάσσεται τον τελευταίο χρόνο, με μεγάλο μέρος της ευθύνης να αποδίδεται στην έλλειψη αποτελεσματικής παγκόσμιας συνεργασίας.

Το 2021 ήταν η χρονιά που ξεκίνησε ένα πρόγραμμα υποστηριζόμενο από τον ΟΗΕ για να βοηθήσει τις αναπτυσσόμενες χώρες να προστατεύσουν τους πληθυσμούς τους από τον ιό και ελήφθησαν μέτρα για την προετοιμασία για μελλοντικές παγκόσμιες κρίσεις υγείας.

Η άφιξη της Όμικρον δεν θα έπρεπε να ήταν έκπληξη, αναφέρει ο ΠΟΥ, δεδομένων των συνεχών προειδοποιήσεων από τον ΟΗΕ ότι οι νέες μεταλλάξεις ήταν αναπόφευκτες, με δεδομένη και την αποτυχία της διεθνούς κοινότητας να διασφαλίσει ότι όλοι, όχι μόνο οι πολίτες των πλούσιων χωρών, είναι εμβολιασμένοι.

To 2021 μπήκε επίσης στη ζωή μας και το «πάσο», κάτι σαν διαβατήριο για είσοδο και μετακινήσεις για εμβολιασμένους, νοσήσαντες ή όσους διενεργούν μοριακά ή τεστ αντιγόνου.

Με την ονομασία safe pass σε κάποιες χώρες, green pass σε κάποιες άλλες, ειδικά για τους Ευρωπαίους πολίτες είναι απαραίτητο για τα ταξίδια καθώς αναγνωρίζει τους εμβολιασμένους με διπλή δόση ή και αναμνηστική ή και διαγνωστική εξέταση με αρνητικό αποτέλεσμα κάτι που ζητούν όλες οι χώρες για είσοδο.

Tα τελευταία στοιχεία καταδεικνύουν ότι τα κρούσματα ξεπέρασαν τα 283.2 εκατομμύρια, οι θάνατοι είναι πέραν των 5.4 εκατομμυρίων διεθνώς και υπολογίζεται ότι 251.8 εκ. έχουν αποθεραπευτεί.

Τα θαυματουργά εμβόλια που δεν έφτασαν σε όλους

Μέχρι στιγμής έχουν αναπτυχθεί διεθνώς γύρω στα είκοσι εμβόλια κατά του νέου κορωνοϊού τα οποία και έλαβαν έγκριση και επέτρεψαν να χορηγηθούν περισσότερες από 7,8 δισεκατομμύρια δόσεις, με καταφανείς όμως ανισότητες στην πρόσβαση μεταξύ φτωχών και πλούσιων χωρών.

Τον Ιανουάριο του 2021, ο Αντόνιο Γκουτέρες, ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, προειδοποιούσε ότι πολλές χώρες δεν επιθυμούν να κοιτάξουν πέρα από τα σύνορά τους όταν πρόκειται για εμβολιασμούς.

Ο επικεφαλής του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας στην Αφρική, Matshidiso Moeti, καταδίκασε τη «αποθησαύριση εμβολίων» η οποία, όπως είπε, απλώς θα παρατείνει και θα καθυστερήσει την ανάκαμψη της ηπείρου.

Ταυτόχρονα, ο ΠΟΥ προειδοποιούσε προφητικά ότι όσο περισσότερος χρόνος χρειάζεται για την καταστολή της εξάπλωσης του COVID-19, τόσο μεγαλύτερος ο κίνδυνος να εμφανιστούν νέες παραλλαγές, πιο ανθεκτικές στα εμβόλια.

Μέχρι τον Ιούλιο, με την εμφάνιση της παραλλαγής Delta, η οποία έγινε η κυρίαρχη μορφή του COVID-19, και το ζοφερό ορόσημο των τεσσάρων εκατομμυρίων θανάτων που αποδίδονταν στον ιό (αυτό είχε αυξηθεί σε πέντε εκατομμύρια μόλις τέσσερις μήνες αργότερα), ο ΠΟΥ απέρριψε την ευθύνη για την έλλειψη δίκαιης παραγωγής και διανομής εμβολίων. Πλέον είναι βέβαιο ότι η Όμικρον θα επικρατήσει.

COVAX: μια ιστορική παγκόσμια προσπάθεια  - Η εμφάνιση της ‘Όμικρον

Σε μια προσπάθεια να υποστηρίξει τους πιο ευάλωτους, ο ΠΟΥ πρωτοστάτησε στην πρωτοβουλία COVAX, η οποία είναι η ταχύτερη, πιο συντονισμένη και επιτυχημένη παγκόσμια προσπάθεια στην ιστορία για την καταπολέμηση μιας ασθένειας.

Χρηματοδοτούμενο από πλουσιότερες χώρες και ιδιώτες δωρητές, οι οποίοι έχουν συγκεντρώσει περισσότερα από 2 δισεκατομμύρια δολάρια, το πρόγραμμα COVAX κυκλοφόρησε τους πρώτους μήνες της πανδημίας, για να διασφαλίσει ότι οι άνθρωποι που ζουν σε φτωχότερες χώρες δεν θα μένουν έξω, όταν τα επιτυχημένα εμβόλια έβγαιναν στην αγορά.

Η κυκλοφορία των εμβολίων στις αναπτυσσόμενες χώρες μέσω της πρωτοβουλίας COVAX, ξεκίνησε με τη Γκάνα, την Ακτή Ελεφαντοστού και την Υεμένη το Μάρτιο.

Μέχρι τον Απρίλιο, παρτίδες εμβολίων είχαν σταλεί σε περισσότερες από 100 χώρες μέσω του COVAX. Ωστόσο, το πρόβλημα της ανισότητας των εμβολίων απέχει πολύ από το να λυθεί. Ο ΠΟΥ ανακοίνωσε στις 14 Σεπτεμβρίου ότι περισσότερες από 5,7 δισεκατομμύρια δόσεις εμβολίων είχαν χορηγηθεί παγκοσμίως, αλλά μόνο το 2 τοις εκατό είχε πάει σε Αφρικανούς.

Περίπου το 67 τοις εκατό των ανθρώπων σε χώρες με υψηλό εισόδημα έχουν κάνει τουλάχιστον μία δόση εμβολίου, αλλά ούτε καν το 10 τοις εκατό στις χώρες με χαμηλά εισοδηματικά κριτήρια. Αυτή η ανισορροπία, την οποία ο ΠΟΥ έχει χαρακτηρίσει «ηθική αγανάκτηση», κινδυνεύει να βαθύνει περισσότερο καθώς πολλές χώρες σπεύδουν να αναπτύξουν πρόσθετες δόσεις για να ανταποκριθούν στην ‘Όμικρον.

Οι ειδικοί προειδοποιούν για την υπερβολική αισιοδοξία σχετικά με τις πρώιμες ενδείξεις ότι η νέα μετάλλαξη προκαλεί λιγότερο σοβαρή νόσηση από τα προηγούμενα στελέχη, επισημαίνοντας ότι εξαπλώνεται τόσο γρήγορα που θα μπορούσε ακόμα να κατακλύσει τα συστήματα υγείας.

O νέος αναθεωρημένος παγκόσμιος στόχος της COVAX είναι 40% συνολική πληθυσμιακή κάλυψη μέχρι το τέλος του 2021 και 70% συνολική πληθυσμιακή κάλυψη έως τα μέσα του 2022.

Ενενήντα οκτώ χώρες δεν έχουν εμβολιάσει το 40% του πληθυσμού τους. Εκτιμάται ότι 1,4 δισεκατομμύρια επιλέξιμα άτομα πρέπει να εμβολιαστούν επειγόντως, πολλά από τα οποία ανήκουν στις ομάδες υψηλότερου κινδύνου για θάνατο και σοβαρές ασθένειες.

Τους επόμενους μήνες, αναμένεται να διατεθούν μεγαλύτερες ποσότητες εμβολίων, αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις η αύξηση των ποσοτήτων θα δημιουργήσει προκλήσεις στην ικανότητα απορρόφησης σε περιβάλλον με φτωχούς πόρους.

Αυτό περιλαμβάνει την ικανότητα λήψης, αποθήκευσης, διανομής, διαχείρισης (λόγω, για παράδειγμα, έλλειψης εκπαιδευμένου υγειονομικού προσωπικού ή κέντρων εμβολιασμού) και καταγραφής της χρήσης εμβολίων, συμπεριλαμβανομένης της σπατάλης.

Ένα άλλο εμπόδιο για την επίτευξη του στόχου του 70% της συνολικής κάλυψης του πληθυσμού σε όλες τις χώρες έως τα μέσα του 2022 θα είναι τα όρια ζήτησης που θα προκύψουν από την εκτεταμένη παραπληροφόρηση και τον δισταγμό έναντι των εμβολίων που προκύπτει.

Κατά τους τελευταίους μήνες του 2021 είχαμε και την έναρξη της χορήγησης της αναμνηστικής δόσης σε πολλές χώρες ενώ μόλις πριν από μερικές μέρες το Ισραήλ άρχισε τη χορήγηση και 4^ης δόσης σε υγειονομικούς αρχικά. Επίσης πολλές χώρες ξεκίνησαν πρόγραμμα και για εμβολισμό παιδιών από 5-11 ετών μετά την ανοσοποίηση μεγαλύτερων παιδιών από 12 και άνω.

Σε ό,τι αφορά εμβόλια και φάρμακα κατά του Covid, τα στοιχεία δείχνουν ότι από τον περασμένο Δεκέμβριο περίπου 1,400 φαρμακευτικά σκευάσματα και εμβόλια έχουν αναπτυχθεί και στην κορυφή των μελετών για την ανάπτυξη και παραγωγή είναι οι αμερικανικές εταιρείες ImmunoPrecise Antibodies και Pfizer και η GlaxoSmithKline με βάση το Ηνωμένο Βασίλειο, οι οποίες αναπτύσσουν η κάθε μία γύρω στα δέκα σκευάσματα και εμβόλια για τον νέο κορωνοϊό.

Από αυτά τα εμβόλια και σκευάσματα έχουν βγει στην αγορά για κυκλοφορία μόνο τα 28 και στη γ’ φάση των κλινικών μελετών είναι 122.

Οι επιπτώσεις στις θεραπείες, την εκπαίδευση και την ψυχική υγεία

Εκτός από το ότι επηρεάζει άμεσα την υγεία εκατομμυρίων ανθρώπων σε όλο τον κόσμο, η πανδημία είχε πολλές αρνητικές επιπτώσεις, από τη θεραπεία ασθενειών μέχρι την εκπαίδευση και την ψυχική υγεία.

Η διάγνωση και η θεραπεία του καρκίνου, για παράδειγμα, διαταράχθηκε σοβαρά στις μισές περίπου χώρες. Πάνω από ένα εκατομμύριο άνθρωποι έχουν χάσει την απαραίτητη φροντίδα για τη φυματίωση. Η διεύρυνση των ανισοτήτων εμπόδισε όσους στις φτωχότερες χώρες να έχουν πρόσβαση στις υπηρεσίες για το AIDS και οι υπηρεσίες αναπαραγωγής αναβαθμίστηκαν για εκατομμύρια γυναίκες.

Οι υπηρεσίες του ΟΗΕ πιστεύουν ότι, μόνο στη Νότια Ασία, σοβαρές διαταραχές στις υπηρεσίες υγείας λόγω της πανδημίας του COVID-19 μπορεί να είχαν οδηγήσει σε επιπλέον 239.000 θανάτους παιδιών και μητέρων πέρυσι, ενώ στην Υεμένη, ο ολοένα και μεγαλύτερος αντίκτυπος της πανδημίας οδήγησε σε καταστροφικές καταστάσεις και υπολογίζεται ότι μια γυναίκα πεθαίνει στη γέννα κάθε δύο ώρες.

Όσον αφορά την ψυχική υγεία, το τελευταίο έτος είχε σημαντικό αντίκτυπο παγκοσμίως, αλλά ο απολογισμός ήταν ιδιαίτερα μεγάλος για τα παιδιά και τους νέους. Η UNICEF αποκάλυψε τον Μάρτιο ότι τα παιδιά ζούσαν τώρα μια «καταστροφική και παραμορφωμένη νέα κανονικότητα» και ότι η πρόοδος έχει πάει προς τα πίσω σχεδόν σε κάθε βασικό μέτρο της παιδικής ηλικίας.

Τα παιδιά στις αναπτυσσόμενες χώρες έχουν πληγεί ιδιαίτερα, με τα ποσοστά παιδικής φτώχειας να εκτιμάται ότι έχουν αυξηθεί κατά περίπου 15 τοις εκατό. Επιπλέον 140 εκατομμύρια παιδιά σε αυτές τις χώρες προβλέπεται επίσης να βρίσκονται σε νοικοκυριά που ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας.

Όσον αφορά την εκπαίδευση, οι επιπτώσεις ήταν εξίσου καταστροφικές. Ο ΠΟΥ αναφέρει ότι 168 εκατομμύρια μαθητές σε όλο τον κόσμο έχασαν σχεδόν ένα χρόνο μαθημάτων από την αρχή της πανδημίας και περισσότεροι από ένας στους τρεις δεν μπορούσαν να έχουν πρόσβαση στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση, όταν τα σχολεία έκλεισαν.

Η UNICEF επανέλαβε το μήνυμά της από το 2020 ότι το κλείσιμο των σχολείων πρέπει να είναι ζήτημα έσχατης ανάγκης. Η επικεφαλής της υπηρεσίας, Henrietta Fore, δήλωσε τον Ιανουάριο ότι «δεν πρέπει να φείδονται προσπάθειες» για να παραμείνουν τα παιδιά στο σχολείο.

«Η ικανότητα των παιδιών να διαβάζουν, να γράφουν και να κάνουν βασικά μαθηματικά έχει υποφέρει και οι δεξιότητες που χρειάζονται για να ευδοκιμήσουν στην οικονομία του 21ου αιώνα έχουν μειωθεί», δήλωσε.

Τον Αύγουστο, μετά τις καλοκαιρινές διακοπές, η UNICEF και ο ΠΟΥ εξέδωσαν συστάσεις για ασφαλή επιστροφή στην τάξη, οι οποίες περιλάμβαναν τη συμμετοχή του σχολικού προσωπικού στα εθνικά σχέδια εμβολιασμού κατά του κορωνοϊού και για τον εμβολιασμό όλων των παιδιών ηλικίας 12 ετών και άνω.

Πως ανταποκρινόμαστε σε μελλοντικές πανδημίες

Παράλληλα με τις εκκλήσεις για μεγαλύτερη ισότητα παροχής εμβολίων κατά τη διάρκεια του έτους, τα Ηνωμένα Έθνη κατέδειξαν επανειλημμένα τη σημασία της επινόησης ενός νέου τρόπου αντιμετώπισης μελλοντικών πανδημιών, αναφέροντας την αποτυχία της διεθνούς ανταπόκρισης στον COVID-19.

Συγκλήθηκε μια σειρά από συνεδριάσεις από τον ΠΟΥ, στις οποίες συμμετείχαν επιστήμονες και υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής, και τον Μάιο, ανακοινώθηκε η δημιουργία ενός διεθνούς κόμβου για τον έλεγχο της πανδημίας στο Βερολίνο, με στόχο τη διασφάλιση καλύτερης ετοιμότητας και διαφάνειας στην καταπολέμηση πιθανών μελλοντικών παγκόσμιων απειλών για την υγεία.

Τον Ιούλιο, η ομάδα G20 των μεγαλύτερων οικονομιών του κόσμου δημοσίευσε μια ανεξάρτητη έκθεση για την ετοιμότητα για την πανδημία, η οποία κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η παγκόσμια ασφάλεια υγείας υποχρηματοδοτείται επικίνδυνα.

Απολαμβάνετε το περιεχόμενο μας? Εγγραφείτε στο newsletter μας!

Ο συμπρόεδρος της επιτροπής, ο Tharman Shanmugaratnam από τη Σιγκαπούρη, σημείωσε ότι ο COVID-19 δεν ήταν μια μοναδική καταστροφή και ότι η έλλειψη χρηματοδότησης σήμαινε ότι «είμαστε συνεπώς ευάλωτοι σε μια παρατεταμένη πανδημία COVID-19, με επαναλαμβανόμενα κύματα που επηρεάζουν όλες τις χώρες, και είμαστε επίσης ευάλωτοι σε μελλοντικές πανδημίες».

Ωστόσο, η χρονιά έκλεισε με θετικό τρόπο όσον αφορά τη διεθνή συνεργασία καθώς σε μια σπάνια ειδική σύνοδο της Παγκόσμιας Συνέλευσης Υγείας του ΠΟΥ στα τέλη Νοεμβρίου, οι χώρες συμφώνησαν να αναπτύξουν μια νέα παγκόσμια συμφωνία για την πρόληψη της πανδημίας. Ο επικεφαλής του ΠΟΥ αναγνώρισε ότι υπάρχει ακόμη μεγάλος φόρτος εργασίας μπροστά, αλλά χαιρέτισε τη συμφωνία ως «αιτία γιορτής και αιτία ελπίδας».