Κενά στην ισότιμη πρόσβαση και στέρηση δικαιωμάτων ΑμεΑ

Παρά την πρόοδο και τα βήματα που έγιναν για την κατοχύρωση των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία (ΑμεΑ), εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν προβλήματα ως προς την ισότιμη πρόσβαση και τη στέρηση των δικαιωμάτων τους, τόσο στην εκπαίδευση, όσο και στην κοινωνία γενικότερα.  

Σήμερα, τιμάται η Παγκόσμια Ημέρα Ατόμων με Αναπηρία η οποία καθιερώθηκε το 1992 με απόφαση της γενικής συνέλευσης του ΟΗΕ. Ακόμη, στις 30 Μαρτίου 2007 υπογράφηκε η Διεθνής Σύμβαση για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία, την οποία η Κύπρος κύρωσε το 2011.

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), περίπου το 15% του παγκόσμιου πληθυσμού (περίπου το 1 δισεκατομμύριο άνθρωποι) πάσχουν από κάποιας μορφής αναπηρία.

Μερικά από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία στην Κύπρο είναι τα ηλικιακά όρια στα επιδόματα, οι καθυστερήσεις των επιδομάτων τους, η ανεξάρτητη διαβίωση τους, η προσβασιμότητα στην κοινωνία, η ισότιμη συμμετοχή στην εκπαίδευση, ο εγκλεισμός τους σε ιδρύματα, κ.ά.

Ειδικότερα, η  Κυπριακή Συνομοσπονδία Οργανώσεων Αναπήρων (ΚΥΣΟΑ) σε επιστολή της προς τον πρόεδρο της Δημοκρατίας Νίκο Αναστασίαδη σημειώνει ότι «οι περικοπές που έγιναν τα τελευταία χρόνια όσον αφορά επιδόματα, οικονομικές και κοινωνικές παροχές και υπηρεσίες προς τα άτομα με αναπηρίες, είχαν ως αποτέλεσμα το μερικό ξήλωμα σε ποσοστό μέχρι και 40% του συστήματος κοινωνικής πρόνοιας που ίσχυε μέχρι το έτος 2014, την υποβάθμιση των δικαιωμάτων των πολιτών με αναπηρίες και κατά συνέπεια της ποιότητας της ζωής τους γενικότερα».

Υπογραμμίζει ακόμη ότι οι πολιτικές και πρακτικές που ακολουθούνται τα τελευταία χρόνια όσον αφορά τους δείκτες κοινωνικών παροχών, οδήγησαν ένα πολύ υψηλό ποσοστό να βρίσκεται κάτω από το όριο της φτώχειας, ενώ παράλληλα η Κύπρος έχει το δεύτερο υψηλότερο ποσοστό ατόμων με αναπηρίες που δεν έχουν στη διάθεση τους ούτε τους ελάχιστους απαραίτητους πόρους και μέσα για να ζήσουν αυτοί και η οικογένειά τους.

Σημειώνεται ότι η ΚΥΣΟΑ προέβη σε παγκύπρια εκδήλωση διεκδίκησης δικαιωμάτων έξω από το Προεδρικό χθες, διεκδικώντας μεταξύ άλλων το σχεδιασμό και υλοποίηση μιας επαρκώς χρηματοδοτούμενης στρατηγικής αποϊδρυματοποίησης για σκοπούς διασφάλισης του ίσου δικαιώματος των πολιτών να ζουν στην κοινότητα με επιλογές ίσες με άλλους και τη λήψη, αποτελεσματικών και κατάλληλων μέτρων για τη διευκόλυνση της πλήρους ενσωμάτωσης και συμμετοχής τους στην κοινότητα.

Ενιαία εκπαίδευση – δικαίωμα στην ισότιμη συμμετοχή

Ένα από τα αιτήματα της ΚΥΣΟΑ είναι επίσης, η λήψη αποτελεσματικών μέτρων για προώθηση της ενιαίας εκπαίδευσης που να περιλαμβάνει το δικαίωμα ισότιμης συμμετοχής των παιδιών με αναπηρία σε όλα τα επίπεδα της σχολικής διαδικασίας και του σχολικού περιβάλλοντος.

Συγκεκριμένα, ζητά από την πολιτεία μία νομοθεσία που πραγματικά να υλοποιεί την ενιαία εκπαίδευση με αναμόρφωση εις βάθος του εκπαιδευτικού συστήματος και εγκατάλειψη του παρωχημένου διαχωριστικού συστήματος «ειδικής εκπαίδευσης».

Επίσης, ζητά θεσμοθέτηση, προετοιμασία και ευέλικτη παροχή εύλογων προσαρμογών, όπως είναι η διαθεσιμότητα κατάλληλου εξοπλισμού και μεθόδων για την επικοινωνία και τη μάθηση, διαφοροποιημένο εξεταστικό δοκίμιο, κτλ.

Επισημαίνει ότι το εκπαιδευτικό σύστημα της Κύπρου δεν προωθεί την ενιαία εκπαίδευση, αντίθετα αποκλείει παιδιά από το γενικό σχολείο λόγω της αναπηρίας τους με «δικαιολογία» την καλύτερη εξυπηρέτηση των αναγκών τους αποφεύγοντας να προσαρμόσει στον ελάχιστο βαθμό τις υφιστάμενες τάξεις του γενικού σχολείου.

Όπως αναφέρει η ΚΥΣΟΑ, το σύστημα επικεντρώνεται στην υλοποίηση πολιτικών που διαχωρίζουν τα παιδιά (π.χ. πολιτική ειδικής εκπαίδευσης και πολιτική για παιδιά με μεταναστευτική βιογραφία), αντί να επικεντρωθεί σε πολιτικές πραγμάτωσης δικαιωμάτων και συμμετοχής στο εκπαιδευτικό σύστημα.

Εμπόδια πρόσβασης στην κοινωνία

Μεταξύ άλλων, ένα πρόβλημα που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία είναι και η ισότιμη συμμετοχή και προσβασιμότητα στην κοινωνία.

Συγκεκριμένα, σύμφωνα με την Οργάνωση Παραπληγικών Κύπρου (ΟΠΑΚ) ένας από τους κυριότερους παράγοντες που το αποτρέπουν αυτό είναι η «φτωχή» αστυνόμευση, κυρίως σε χώρους στάθμευσης.

Ο πρόεδρος της ΟΠΑΚ Δημήτρης Λαμπριανίδης, ανέφερε στο YgeiaWatch ότι «το κέντρο της Λευκωσίας είναι ένα παράδειγμα προσβασιμότητας, έχει δώσει μία νέα σελίδα στην πρωτεύουσα και ελπίζουμε αυτός ο σχεδιασμός να επεκταθεί σε όλη τη χώρα».

Παρόλα αυτά το πρόβλημα που συναντούν στο Δήμο Λευκωσίας στο κέντρο, όπου έχει γίνει ανάπλαση, είναι τα εμπόδια που δημιουργούν κάποιοι ασυνείδητοι. «Ήταν εντονότερο τώρα που είχαμε πλέον πρόσβαση σε όλο τον χώρο πεζοδρομίων και δρόμου και ξαφνικά βλέπαμε ότι εκεί όπου υπήρχε πρόσβαση συναντούσαμε εμπόδια τα οποία τοποθετούσαν άνθρωποι-πολίτες», σημείωσε.

Συγκεκριμένα αναφέρθηκε σε περιπτώσεις αυτοκινήτων που βρίσκουν τρόπο να τρυπώσουν στα πεζοδρόμια και να σταθμεύσουν, είτε όταν κάποιοι μετακινούν τους γρανιτένιους κυβόλιθους για να μπορέσουν να περάσουν τα αυτοκίνητα τους αφήνοντας τους να δημιουργούν εμπόδια, είτε σε οδηγούς συνοδείας τυφλών, είτε σε σημεία που περνούν πεζοί και άτομα με αναπηρίες.

«Υπάρχουν παντού εμπόδια, η παράνομη στάθμευση και η κακή συμπεριφορά κάποιων για τη δική τους ευκολία χωρίς να τους ενοχλεί αν θα δημιουργήσουν σε άλλους εμπόδια εντοπίζεται παντού στη χώρα μας», τονίζει.

Επισημαίνει, ότι πρέπει η πολιτεία να βρει τρόπους να καταπολεμήσει την παράνομη στάθμευση πολύ πιο έντονα. «Είναι σημαντικό να επιλέγουμε να ζούμε και να συμπεριφερόμαστε υπεύθυνα όχι επειδή το λέει ο νόμος, αλλά επειδή εμείς θέλουμε να ζήσουμε πιο υπεύθυνα και καλύτερα», πρόσθεσε.

Ανακοίνωση ΟΣΑΚ

Η διάδοση της ευαισθητοποίησης για αόρατες αναπηρίες, με επιβλαβείς, και όχι πάντα άμεσα εμφανείς επιπτώσεις στην υγεία, είναι ζωτικής σημασίας για την άρση των αποκλεισμών και μείωσης των ανισοτήτων, λέει η Ομοσπονδία Συνδέσμων Ασθενών Κύπρου (ΟΣΑΚ) σε μήνυμά της με την ευκαιρία της Παγκόσμιας Ημέρας Ατόμων με Αναπηρία (International Day of Persons with Disabilities), η οποία καθιερώθηκε το 1992 με απόφαση της γενικής συνέλευσης του ΟΗΕ και τιμάται κάθε χρόνο στις 3 Δεκεμβρίου.

Σε δελτίο Τύπου, η ΟΣΑΚ, αναφέρει ότι η επιλογή της ημερομηνίας αυτής συνδέεται με την υιοθέτηση από το διεθνή οργανισμό στις 3 Δεκεμβρίου 1982 του προγράμματος δράσης για τα ΑΜΕΑ, το οποίο στις 30 Μαρτίου 2007 οδήγησε στην υπογραφή της διεθνούς Σύμβασης για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία. Σημειώνεται ότι η Κύπρος την κύρωσε το 2011 και η Ελλάδα το 2012.

Κάθε χρόνο, αναφέρεται, η μέρα αυτή δίνει ακόμα μια ευκαιρία στην κοινωνία να εστιάσει την προσοχή της στα δικαιώματα και τις δυνατότητες των ατόμων με αναπηρία, βελτιώνοντας έτσι την ποιότητα ζωής τους και υλοποιώντας μεταρρυθμίσεις οι οποίες θα αναπτύξουν νέες προοπτικές για την κοινωνική τους ενσωμάτωση.

«Στοχεύει στην προώθηση της κατανόησης σε θέματα αναπηρίας και στην κινητοποίηση υποστήριξης της αξιοπρέπειας και της ευημερίας των ατόμων με αναπηρία. Επιδιώκει επίσης να επιστήσει την προσοχή στο γεγονός ότι το κέρδος από την ένταξη των ατόμων με αναπηρία σε κάθε πτυχή της ζωής είναι συνολικό και μας αφορά όλους», λέει η ΟΣΑΚ.

Σημειώνει ότι, περίπου το 15% του παγκόσμιου πληθυσμού, ή ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι, ζουν με αναπηρίες ενώ, συχνά, «δε γνωρίζουμε το μεγάλο αριθμό των συμπολιτών μας οι οποίοι ζουν με αναπηρίες και τις προκλήσεις τις οποίες αντιμετωπίζουν».

Η έλλειψη προσοχής στις ανάγκες των ατόμων με αναπηρία σημαίνει ότι βρίσκουν εμπόδια σε κάθε στροφή της ζωής τους, αναφέρεται.

«Αντιμετωπίζουν στιγματισμό και διακρίσεις, έλλειψη κατάλληλης ιατρικής φροντίδας και υπηρεσιών αποκατάστασης, μη πρόσβαση σε μεταφορικά μέσα, κτήρια και πληροφορίες», προστίθεται.

Η ΟΣΑΚ αναφέρει ότι, η Έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας προτείνει στις κυβερνήσεις και τους εταίρους να παρέχουν πρόσβαση σε όλες τις βασικές υπηρεσίες στα άτομα με αναπηρία, να επενδύσουν σε ειδικά προγράμματα για τα άτομα με αναπηρία που βρίσκονται σε ανάγκη, και να υιοθετήσουν εθνικές στρατηγικές και σχέδια δράσης. Για το σχεδιασμό και την υλοποίηση των πρωτοβουλιών αυτών κρίνεται αναγκαία η συμμετοχή και των ίδιων των ατόμων με αναπηρία, προσθέτει.

«Η προσπάθεια επίτευξης της ανεξαρτησίας και της κοινωνικής ένταξης των ατόμων με αναπηρία, παραμένει μια συνεχής διαδικασία η οποία περιλαμβάνει μιαν ολιστική προσέγγιση όπου η προσβασιμότητα σε αγαθά και υπηρεσίες θα ενισχύεται από τη πολιτεία αλλά και από την κοινωνία των πολιτών, τους φορείς αλλά και τις επιχειρήσεις», αναφέρεται.

Σημειώνεται ότι τα ποσοστά απασχόλησης για τα άτομα με αναπηρία, σε όλη την Ευρώπη, «παραμένουν χαμηλά, δείχνοντας ότι ο δρόμος είναι μακρύς που σίγουρα περιλαμβάνει αλλαγή στάσεων αλλά κυρίως και τροποποίηση, δημιουργία κανονιστικού πλαισίου που θα τονώνει το δικαίωμα στην εργασία». Προστίθεται ότι, μέσα σε ένα τοπίο προστασίας των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία, αναπαράγεται η ανισότητα ακόμα και για κάποιες αφανείς κατηγορίες αναπηρίας.

Κλείνοντας, η ΟΣΑΚ λέει ότι η διάδοση της ευαισθητοποίησης για αόρατες αναπηρίες, με επιβλαβείς – και όχι πάντα άμεσα εμφανείς – επιπτώσεις στην υγεία, είναι ζωτικής σημασίας για την άρση των αποκλεισμών και μείωσης των ανισοτήτων.

Αν και έχουν γίνει πολλά βήματα προόδου, είπε, δεν έχουμε φτάσει στον επιθυμητό βαθμό σε θέματα ισότιμης μεταχείρισης, υποδεικνύοντας ότι «καθημερινά συναντούμε πολλά εμπόδια συμμετοχής στη ζωή και ευελπιστούμε ότι χρόνο με τον χρόνο αυτά θα μειώνονται».

Παρεμβάσεις Επιτρόπου Διοικήσεως

Μεγάλος αριθμός παρεμβάσεών του γραφείου της κατά το τρέχον έτος αφορούσε στο «απαρέγκλιτο» δικαίωμα των παιδιών με αναπηρίες για ισότιμη και χωρίς διακρίσεις ή αποκλεισμούς πρόσβαση στην εκπαίδευση και την εκπαιδευτική διαδικασία, ανέφερε το Σάββατο η Επίτροπος Διοικήσεως και Προστασίας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, Μαρία Στυλιανού Λοττίδη, στην τοποθέτησή της, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ατόμων με Αναπηρίες.

Η κ. Λοττίδου, στην παρέμβασή της, ως Ανεξάρτητος Μηχανισμός Προώθησης, Προστασίας και Παρακολούθησης της Σύμβασης του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες, αναφέρει ότι η Παγκόσμια Ημέρα Ατόμων με Αναπηρίες καθιερώθηκε το 1992 με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ και τιμάται κάθε χρόνο στις 3 Δεκεμβρίου, εις ανάμνηση της υιοθέτησης από τον διεθνή οργανισμό, στις 3 Δεκεμβρίου 1982, του Προγράμματος Δράσης για τα άτομα με αναπηρίες.

Η τελευταία, προσθέτει, οδήγησε στην υπογραφή της Σύμβασης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες στις 30 Μαρτίου 2007 η οποία κυρώθηκε από την Κυπριακή Δημοκρατία το 2011, «και αποτελεί σταθμό στην ιστορική διαδρομή για την αναγνώριση, την προώθηση και την προστασία των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρίες».

Με την Σύμβαση, σημειώνει, «εξοβελίζεται οριστικά η ιατρική προσέγγιση της αναπηρίας και καθιερώνεται, πλέον, η δικαιωματική της προσέγγιση, αφού αναγνωρίζεται ότι η αναπηρία συνιστά αναπόσπαστο μέρος της ανθρώπινής ποικιλομορφίας και η αντιμετώπισή της δεν αποτελεί ζήτημα φιλανθρωπικής προσέγγισης αλλά ζήτημα που άπτεται του πυρήνα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων».

Η Επίτροπος αναφέρει ότι, οι διατάξεις της Σύμβασης, τα Γενικά Σχόλια της Επιτροπής του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες σε σχέση με την ερμηνεία συγκεκριμένων άρθρων της Σύμβασης, καθώς και οι Καταληκτικές Παρατηρήσεις της Επιτροπής αναφορικά με την Πρώτη Έκθεση της Κύπρου που δημοσιεύτηκαν το 2017, συνιστούν τα κύρια εργαλεία του Γραφείου της κατά τη διερεύνηση των παραπόνων που υποβάλλονται αναφορικά με τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία, καθώς και στο πλαίσιο των αυτεπάγγελτων παρεμβάσεων μας σε ζητήματα που άπτονται των ατόμων με αναπηρία.

Αναφέρει ότι η πλειοψηφία των θεμάτων που τίθενται υπόψη του γραφείου της προς διερεύνηση αφορούν στην διασφάλιση επαρκούς βιοτικού επιπέδου για τα άτομα με αναπηρία, στον ορισμό και την αξιολόγηση της αναπηρίας για σκοπούς πρόσβασης σε κοινωνικές παροχές, στην ισότιμη και χωρίς διακρίσεις πρόσβαση τους στην εκπαίδευση και σε θέματα προσβασιμότητας στο φυσικό και δομημένο περιβάλλον και στην ενημέρωση.

«Ενδεικτικά, κατά το τρέχον έτος, όπως και τα προηγούμενα, μεγάλος αριθμός παρεμβάσεών μας αφορούσε στο απαρέγκλιτο δικαίωμα των παιδιών με αναπηρίες για ισότιμη και χωρίς διακρίσεις ή αποκλεισμούς πρόσβαση στην εκπαίδευση και την εκπαιδευτική διαδικασία, στη βάση των όσων αναλυτικά αναφέρονται στο Άρθρο 24 της Σύμβασης και στα Γενικά Σχόλια της Επιτροπής επί του θέματος», προστίθεται.

Η Επίτροπος αναφέρθηκε σε συμμορφώσεις του Υπουργείου Παιδείας σε παρεμβάσεις του γραφείου της.

Ειδικότερα, αναφέρθηκε σε σχετική έκθεση της τον Μάρτιο του 2022 αναφορικά με διάκριση λόγω αναπηρίας λόγω της άρνησης παροχής εύλογων προσαρμογών σε μαθητή με αναπηρία κατά τις Παγκύπριες Εξετάσεις Πρόσβασης.

Το δε αρμόδιο Υπουργείο συμμορφώθηκε με τη δεσμευτική της σύσταση και κατά τις Παγκύπριες Εξετάσεις παρέσχε στον συγκεκριμένο μαθητή διαφοροποιημένο εξεταστικό δοκίμιο, στη βάση των αξιολογημένων και εξατομικευμένων εκπαιδευτικών αναγκών του, αναφέρεται.

Σε άλλη περίπτωση, σε Αυτεπάγγελτη Τοποθέτηση του γραφείου της τον Σεπτέμβριο του 2022 αναφορικά με την παροχή συνοδών στα παιδιά με αναπηρία που φοιτούν στα σχολεία, «επαναλάβαμε την ανάγκη για επανεξέταση της διαδικασίας πρόσληψης των σχολικών συνοδών, με γνώμονα πρωτίστως το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού, ως επίσης και ότι οι συνοδοί ως μορφή εύλογης προσαρμογής που παρέχεται σε παιδιά με αναπηρίες, θα πρέπει να δύνανται να ανταποκρίνονται επαρκώς στις εξατομικευμένες ανάγκες εκάστου παιδιού όπως αυτές θα προσδιορίζονται από τις Επαρχιακές Επιτροπές Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης».

Ενώ σε έκθεση τον Νοέμβριο του 2022, αναφορικά με την μη παροχή σε μαθητή με αναπηρία συνοδού που να ανταποκρίνεται στις εξατομικευμένες του ανάγκες, «επισημάναμε ότι κάθε περίπτωση μαθητή με αναπηρία που χρήζει εύλογων προσαρμογών και, ειδικότερα, σχολικού συνοδού, θα πρέπει να εξετάζεται και να αντιμετωπίζεται ξεχωριστά και εξατομικευμένα και με γνώμονα τις ξεχωριστές ανάγκες που θα πρέπει να ικανοποιούν οι αιτούμενες εύλογες προσαρμογές».

Όταν σε ένα μαθητή που δεν δύναται να αυτοεξυπηρετηθεί και αντιμετωπίζει πολλαπλές αναπηρίες δεν παρέχεται σχολικός συνοδός που να είναι σε θέση να ανταποκριθεί στις ανάγκες του, αλλά του δίνεται εύλογη προσαρμογή στην ίδια βάση με τα κριτήρια που λαμβάνονται υπόψη για την παροχή συνοδού σε ένα άλλο παιδί με αναπηρία ή μαθησιακές αναπτυξιακές δυσκολίες που έχει προφανώς λιγότερες ανάγκες, «συντελείται κατάφορη παραβίαση της αρχής της ισότητας και επέρχεται διάκριση εις βάρος του καθότι συντελείται όμοια μεταχείριση ανόμοιων περιπτώσεων η οποία ρητά απαγορεύεται και από το Άρθρο 28 του Συντάγματος», αναφέρεται.

Η Επίτροπος επισημαίνει ότι, πρόσφατα «με ικανοποίηση πληροφορηθήκαμε», το αρμόδιο Υπουργείο έχει δρομολογήσει την υλοποίηση της εισήγησής της και προβαίνει ήδη σε ενέργειες για την πρόσληψη συνοδού που να είναι σε θέση να ανταποκριθεί στις πολλαπλές αναπηρίες του μαθητή που αφορούσε η συγκεκριμένη Έκθεση.

Αναντίλεκτα, σημειώνεται, η προώθηση της ανεξάρτητης διαβίωσης, της αναγνώρισης της δικαιοπρακτικής ικανότητας, της προσβασιμότας, της ενιαίας/συμπεριληπτικής εκπαίδευσης, της ισότητας ευκαιριών στην αγορά εργασίας και η χωρίς διακρίσεις συμμετοχή σε όλες τις εκφάνσεις της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτιστικής ζωής, θα πρέπει να θεωρούνται πλέον ως αυτονόητα και εκ των ων ουκ άνευ για την άρση των αποκλεισμών που αναπόφευκτα βιώνουν τα άτομα με αναπηρίες και για τον τερματισμό της περιθωριοποίησής τους.

Απολαμβάνετε το περιεχόμενο μας? Εγγραφείτε στο newsletter μας!

Κλείνοντας, η Επίτροπος αναφέρει ότι, λαμβάνοντας, υπόψη ότι, με βάση τα στοιχεία του ΟΗΕ, το 15%, δηλαδή το 1/7 του παγκόσμιου πληθυσμού είναι άτομα με αναπηρίες, «καθίσταται σαφές» ότι στόχος μας ως κοινωνία είναι η άρση όλων ανεξαιρέτως των εμποδίων, ώστε πέραν του ενός δισεκατομμυρίου των συνανθρώπων  μας να μην στερούνται της ισότιμης ένταξης στην κοινωνία αλλά να είναι σε θέση να απολαμβάνουν χωρίς διακρίσεις τα δικαιώματά τους.

Της Ουρανίας Στυλιανού