Α. Καπαρδής: Το έγκλημα κάθε εποχής αντανακλά την κοινωνία

Το έγκλημα της κάθε εποχής αντανακλά την κοινωνία, σημειώνει ο καθηγητής ψυχολογίας και νομικής στο Τμήμα Νομικής του Πανεπιστημίου Κύπρου και επισκέπτης καθηγητής εγκληματολογίας στο Ινστιτούτο Εγκληματολογίας του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ, Ανδρέας Καπαρδής, τονίζοντας ότι σημαντικός παράγοντας στη διενέργεια ενός εγκλήματος είναι η διαταραγμένη προσωπικότητα του υπαίτιου.

Σε συνέντευξή του στο YgeiaWatch, ο κ. Καπαρδής, σχολιάζοντας κατά πόσο έχουν αυξηθεί ή μειωθεί τα εγκλήματα στην Κύπρο γενικότερα, ανέφερε ότι το έγκλημα της κάθε εποχής αντανακλά την κοινωνία, και ως εκ τούτου έχουν διαφοροποιηθεί οι μορφές εγκληματικότητας και τα άτομα που εμπλέκονται.

Εξήγησε ότι «αν δούμε στατιστικές στο μέγεθος του πληθυσμού, υπήρχε πολύ περισσότερο κοινό έγκλημα στην Κύπρο παλαιότερα που ήταν μια αγροτική περισσότερο κοινωνία. Δηλαδή, τα εγκλήματα αφορούσαν περισσότερο κλοπές, ποινικά αδικήματα κατά του προσώπου, καβγάδες, μαχαιρώματα κλπ.».

Πρόσθεσε ακόμη ότι με την αστικοποίηση του πληθυσμού μετά από την εισβολή, το έγκλημα μετατίθεται κυρίως στα αστικά κέντρα και κυριαρχεί περισσότερο το έγκλημα άσπρου κολάρου, δηλαδή τα οικονομικά εγκλήματα και εγκλήματα από τις επιχειρήσεις.

«Να μην ξεχνάμε και τα μεγάλα εγκλήματα της Κύπρου (πχ. την κατάρρευση του χρηματιστηρίου, τα διαβατήρια κ.ά.) τα οποία συνήθως μένουν ατιμώρητα. Διαπράττονται από άτομα με θέσεις εξουσίας και είναι πιο δύσκολο να αποδειχτούν στο δικαστήριο», συμπλήρωσε.

Παράγοντες που οδηγούν στο έγκλημα

Όσον αφορά τους παράγοντες που μπορεί να οδηγήσουν κάποιον να προβεί σε μία εγκληματική ενέργεια, ο κ. Καπαρδής ανέφερε ότι στην περίπτωση των κατά συρροή δολοφόνων, σημαντικό ρόλο διαδραματίζει η διαταραγμένη προσωπικότητα τους.

Για την περίπτωση της Κύπρου, η οποία είναι μία μικρή χώρα με πληθυσμό περίπου ενός εκατομμυρίου, σημείωσε ότι «τις τελευταίες δεκαετίες είχαμε ένα μόνο άτομο κατά συρροή δολοφόνο. Άρα η συχνότητα είναι παρά πολύ χαμηλή σε σύγκριση με τα διεθνή δεδομένα».

Στις περιπτώσεις αυτές, δήλωσε, έχουμε άτομα τα οποία έχουν ένα βίο καλό, δηλαδή είναι οικογενειάρχες ενώ από την άλλη ταυτόχρονα έχουν και μια άλλη μαύρη, σκοτεινή πλευρά όπου ικανοποιούν τις δικές τους ορέξεις θυματοποιώντας αθώα άτομα, που συνήθως είναι γυναίκες και παιδιά.

Γενικότερα, ανέφερε, ότι «αν δούμε τα άτομα τα οποία διαπράττουν ποινικά αδικήματα όπως τα κοινά εγκλήματα, συνήθως έχουμε άτομα που ξεκινούν την καριέρα τους στο έγκλημα από νωρίς».

Επισημαίνει επίσης ότι τελευταία, βλέπουμε πάρα πολλά εγκλήματα να γίνονται στο διαδίκτυο.

Σύμφωνα με τον κ. Καπαρδή, το ρίσκο είναι πιο χαμηλό στα εγκλήματα που διαπράττονται στο διαδίκτυο.

Τόνισε ότι όσο πιο νωρίς το σύστημα της ποινικής δικαιοσύνης λύσει μερικά από αυτά τα προβλήματα του ατόμου που αφορούν το σχολείο, την οικογένεια, τον τρόπο που χειρίζεται τις διαπροσωπικές του σχέσεις, να αποφεύγονται οι συγκρουσιακές σχέσεις και αν καθιερώσει μια πιο σύγχρονη προσέγγιση στους χρήστες ναρκωτικών, θα έχει και επιπτώσεις στην εγκληματικότητα στον τόπο μας.

«Νομίζω ότι στην Κύπρο αξίζει ένα καλύτερο μέλλον. Μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την εγκληματικότητα πολύ καλύτερα και πιο αποτελεσματικά με σύγχρονους θεσμούς και γνώσεις, χρειάζεται ο σωστός προβληματισμός και προσέγγιση και από το ίδιο το κράτος», κατέληξε.

Της Ουρανίας Στυλιανού

Η συνέντευξη:

-Ακούγοντας τη λέξη έγκλημα, πολλοί την συνδέουν με το φόνο. Ποια άλλα είδη εγκλήματος υπάρχουν;

Είναι κατανοητό ότι  ο κόσμος συνδέει τη λέξη έγκλημα με το φόνο διότι είναι ένα από τα πιο σοβαρά εγκλήματα που υπάρχουν. Όμως, οι φόνοι και οι ανθρωποκτονίες αποτελούν ένα πάρα πολύ μικρό ποσοστό των εγκλημάτων κατά του προσώπου.

Όταν λέμε έγκλημα έχουμε τρεις κατηγορίες. Η μία είναι αυτό που αποκαλούμε κοινό έγκλημα που βρίσκουμε στις στατιστικές της αστυνομίας - που είναι εγκλήματα κατά της περιουσίας και κατά του προσώπου, δηλαδή κλοπές, ληστείες, ανθρωποκτονίες, φόνοι. Μετά έχουμε τα οικονομικά εγκλήματα. Για παράδειγμα, η απόσπαση λεφτών, τα εγκλήματα άσπρου κολάρου - δηλαδή τα εγκλήματα που διαπράττουν στον κόσμο των επιχειρήσεων. Μπορούμε να δούμε και μια άλλη κατηγορία που λέγονται πολιτικά εγκλήματα και βέβαια υπάρχει και ο όρος οργανωμένο έγκλημα .

Τέλος, έχουμε και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Αυτές είναι οι βασικές κατηγορίες όσον αφορά την έννοια έγκλημα.

-Σε μία τόσο μικρή κοινωνία, όπως είναι η Κύπρος, έχουμε έρθει αντιμέτωποι και με ακραία εγκλήματα (όπως η υπόθεση Ορέστη κ.ά.). Ποιοι παράγοντες πιστεύετε ότι συμβάλουν στο να οδηγήσουν τν θύτη/εγκληματία να προβεί σε τέτοιες ενέργειες;

Αν θα μιλήσουμε για κατά συρροή δολοφόνους στην μικρή Κύπρο με πληθυσμό περίπου 1 εκατομμύριο, είχαμε τις τελευταίες δεκαετίες ένα άτομο μόνο. Άρα η συχνότητα είναι παρά πολύ χαμηλή σε σύγκριση με τα διεθνή δεδομένα.

Απαντώντας όμως στο ερώτημα όσον αφορά για μεσιουργούς παράγοντες, στην περίπτωση των κατά συρροή δολοφόνων περισσότερο η εξήγηση για την εγκληματική τότε συμπεριφορά έχει να κάνει με την διαταραγμένη προσωπικότητα τους.

Την αντικοινωνική διαταραγμένη προσωπικότητα όπου για παράδειγμα έχουμε άτομα τα οποία έχουν ένα βίο καλό, δηλαδή είναι οικογενειάρχες ενώ από την άλλη ταυτόχρονα έχουν και μια άλλη μαύρη, σκοτεινή πλευρά όπου ικανοποιούν τις δικές τους ορέξεις θυματοποιώντας αθώα άτομα που συνήθως είναι γυναίκες και παιδιά. Άρα ο κατά συρροή δολοφόνος συνήθως είναι άτομο με διαταραγμένη προσωπικότητα, η οποία όμως δεν σημαίνει ότι δεν γνωρίζει τι κάνει. Γνωρίζει τι κάνουν αλλά δεν έχει καμία ενοχή.

Γενικά αν δούμε τα άτομα τα οποία διαπράττουν ποινικά αδικήματα όπως τα κοινά εγκλήματα, συνήθως έχουμε άτομα που ξεκινούν την καριέρα τους στο έγκλημα από νωρίς. Είναι άτομα που έχουν ίσως κάποιες δυσκολίες στο οικογενειακό περιβάλλον που τα προδιαθέτουν. Άτομα που παρασύρονται από παρέες τους ως έφηβοι, είναι άτομα που από νωρίς πολλές φορές εθίζονται στα ναρκωτικά. Άρα τους βρίσκουμε να αποφοιτούν από κλοπές και διαρρήξεις σε ληστείες.

Τελευταία όμως πάρα πολλοί, επειδή υπάρχει και το διαδίκτυο το οποίο προσφέρεται, βλέπουμε πάρα πολλά εγκλήματα να γίνονται στο διαδίκτυο όπου η πιθανότητα σύλληψης, κατηγορίας και καταδίκης είναι πολύ πιο χαμηλή. Το ρίσκο είναι πιο χαμηλό στα εγκλήματα που διαπράττονται στο διαδίκτυο. Άρα έχουμε διάφορες κατηγορίες. Αλλά τα κοινά εγκλήματα συνήθως τα διαπράττουν, εάν πάμε να δούμε τον πληθυσμό των φυλακτών οριζόντια, θα βρούμε άτομα όπως αυτά που έχω περιγράψει προηγουμένως.

Και εδώ είναι που έχουμε πολλές γνώσεις όσον αφορά την πρόληψη. Όσο πιο νωρίς το σύστημα της ποινικής δικαιοσύνης λύσει μερικά από αυτά τα προβλήματα του ατόμου που αφορούν το σχολείο, την οικογένεια, τον τρόπο που χειρίζεται τις διαπροσωπικές του σχέσεις, να αποφεύγονται οι συγκρουσιακές σχέσεις και αν καθιερώσει μια πιο σύγχρονη προσέγγιση στους χρήστες ναρκωτικών θα έχει και επιπτώσεις στην εγκληματικότητα στον τόπο μας.

-Πιστεύετε ότι σήμερα, σε μία πιο εκσυγχρονισμένη εποχή, έχουν αυξηθεί ή μειωθεί τα εγκλήματα γενικότερα στην Κύπρο; Και γιατί;

Το έγκλημα της κάθε εποχής αντανακλά την κοινωνία. Αν δούμε και στατιστικές στο μέγεθος του πληθυσμού, υπήρχε πολύ περισσότερο κοινό έγκλημα στην Κύπρο παλαιότερα που ήταν μια αγροτική περισσότερο κοινωνία. Ήταν περισσότερο κλοπές, ποινικά αδικήματα κατά του προσώπου, καβγάδες, μαχαιρώματα και τέτοια.

Με την αστικοποίηση μετά από την εισβολή, το έγκλημα μετατίθεται κυρίως στα αστικά κέντρα και έχουμε και περισσότερο έγκλημα άσπρου κολάρου, οικονομικά εγκλήματα, εγκλήματα από τις επιχειρήσεις και να μην ξεχνάμε και τα μεγάλα εγκλήματα της Κύπρου (πχ. την κατάρρευση του χρηματιστηρίου, τα διαβατήρια κ.ά.) τα οποία συνήθως μένουν ατιμώρητα. Διαπράττονται από άτομα με θέσεις εξουσίας και είναι πιο δύσκολο να αποδειχτούν στο δικαστήριο. Άρα η απάντηση αν έχει αυξηθεί ή όχι, έχει διαφοροποιηθεί και σήμερα όπως ανέφερα προηγουμένως έχουμε καινούργιες μορφές εγκληματικότητας στα οποία εμπλέκονται διαφορετικά άτομα. Άρα έχει διαφοροποιηθεί η εγκληματικότητα και τα άτομα που εμπλέκονται. Και καλό είναι να δώσουμε περισσότερη σημασία σε όλο το φάσμα της εγκληματικότητας.

Πρέπει να τονίσουμε ότι τόσο το ποινικό μας δίκαιο όσο και η ποινική οικονομία χρειάζονται εκσυγχρονισμό καθώς και οι εξουσίες της αστυνομίας. Είναι πολύ περιορισμένες οι εξουσίες της αστυνομίας σε σύγκριση με αλλά ευρωπαϊκά κράτη.

-Το ποινικό σύστημα στην Κύπρο, θεωρείτε ότι είναι αποτελεσματικό; Υπάρχουν προοπτικές βελτίωσης;

Το σύστημα της ποινικής δικαιοσύνης έχει τους εξής πυλώνες: το ποινικό δίκαιο, η ποινική οικονομία, τα δικαστήρια και οι κεντρικές φυλακές (η μόνη φυλακή που έχουμε στην Κύπρο) και τις ποινές μη στερητικές της προσωπικής ελευθερίας. Αν καθιερώσουμε μια συστημική προσέγγιση θα δούμε ότι χρειάζεται εκσυγχρονισμό. Έχουν γίνει και μελέτες και εισηγήσεις. Καθυστερεί πάρα πολύ η μεταρρύθμιση του συστήματος της ποινικής δικαιοσύνης και των δικαστηρίων. Έχει υπάρξει πρόοδος, και εδώ πρέπει να δώσουμε τα εύσημα και στο ανώτερο δικαστήριο για την προσπάθεια που καταβάλει σε σχέση με τη μεταρρύθμιση, αλλά νομίζω ότι θα πρέπει να επιταχύνεται περισσότερο ο εκσυγχρονισμός του συστήματος σε όλους τους πυλώνες.

-Θα προτείνατε κάποιες εναλλακτικές ποινής ή/και συμμόρφωσης των υπαίτιων;

Καταρχάς στα δικαστήρια πρέπει να γίνει μια αξιολόγηση της χρήσης και της αποτελεσματικότητας των ποινών που επιβάλουν. Ξέρουν οι δικαστές μας πόσο αποτελεσματικές είναι και με ποιες κατηγορίες των παρανομούντων; Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα θα βοηθήσει και τους δικαστές να επιβάλουν ποινές πιο αποτελεσματικά. Πέραν του τι προβλέπει ο νόμος, καλό είναι να ξέρουμε και την αποτελεσματικότητα των ποινών που επιβάλλονται. Το ένα είναι αυτό. Το άλλο είναι ότι χρειαζόμαστε περισσότερα καινούργια μέτρα για να χειριστούμε ένα πληθυσμό παρανομούντων που είναι πολύ ετερογενής. Για παράδειγμα, η αποκαταστατική δικαιοσύνη θα βοηθούσε παρά πολύ αν εφαρμοζόταν στη Κύπρο. Ένα καινούργιος θεσμός που εισηγούμαι είναι η αποκαταστατική δικαιοσύνη που είναι δοκιμασμένη εδώ και περισσότερο από δύο δεκαετίες σε δυτικές χώρες και στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Ακόμη, δεν έχουμε στην Κύπρο ένα κανονικό δικαστήριο ανηλίκων με εξειδικευμένα άτομα που να εξυπηρετούν το θεσμό αυτό, καθώς επίσης και ένα σωφρονιστικό ίδρυμα για ανήλικα παιδιά. Εδώ είμαστε πίσω κατά δεκαετίες. Υπάρχουν εισηγήσεις, έχουν γίνει τέτοιες προτάσεις και πριν, απλώς καθυστερεί η υλοποίηση αυτών των προτάσεων.

-Είστε ικανοποιημένος από τον τρόπο με τον οποίο τα μέσα μαζικής ενημέρωσης καλύπτουν και κάνουν αναφορά σε περιστατικά εγκλήματος στην Κύπρο;

Τα μέσα ενημέρωσης της Κύπρου δεν διαφέρουν από τα διεθνή μέσα ενημέρωσης και έχουν τα εξής χαρακτηριστικά: τείνουν να δημοσιοποιούν εγκλήματα που συναρπάζουν όπως φόνους, οι περισσότεροι δημοσιογράφοι δεν διαβάζουν σε βάθος το φαινόμενο για το οποίο γράφουν. Αναφέρουν τι συμβαίνει, αυτό που κατά τη γνώμη τους θα ελκύσει την προσοχή των αναγνωστών, των ακροατών, των θεατών. Είναι κατανοητό, αλλά θα ήθελα να είχαμε περισσότερο και διερευνητική δημοσιογραφία και δημοσιογράφους οι οποίοι να μελετούν τα φαινόμενα για τα οποία γράφουν. Αυτό μας λείπει.

-Πιστεύετε ότι ως κοινωνία, αλλά και οι θεσμοί, δίνουν περισσότερη έμφαση στο έγκλημα και στην ποινή, παρά στην πρόληψη τέτοιων ενεργειών;

Μάλλον ναι. Η πρόληψη καταρχάς πρέπει να βασίζεται σε επιστημονική μελέτη, να ξέρουμε πού να επενδύσουμε, άμεσα, μεσοπρόθεσμα, μακροπρόθεσμα και επίσης να υπάρχει συντονισμός των μέτρων που εφαρμόζονται από τις διάφορες υπηρεσίες. Με αλλά λόγια μας λείπει στην Κύπρο μια εθνική στρατηγική που να εκσυγχρονίσει το σύστημα, που να συντονίζει τις συναφείς υπηρεσίες του κράτους και όχι μόνο. Υπάρχουν και αρκετοί μη κυβερνητικοί οργανισμοί που κάνουν παρά πολύ καλή δουλειά και μπορούμε να τους αξιοποιήσουμε καλύτερα. Μελετώντας την ίδια την κοινωνία μπορείς να προβλέψεις πού θα βρίσκεται σε πέντε-δέκα χρόνια και το σύστημα της δικαιοσύνης θα πρέπει να μην είναι ο φτωχός συγγενείς πάντοτε, διότι παραμένει ο φτωχός συγγενείς όσον αφορά τον εκσυγχρονισμό.

-Ποια μέτρα θα πρέπει να λάβει η κυπριακή κυβέρνηση για τη μείωση του εγκλήματος;

Το πρώτο είναι ότι χρειάζεται διαφοροποίηση του τι εννοούμε έγκλημα. Πρέπει να είμαστε πιο συγκεκριμένοι όταν λέμε έγκλημα, πού στοχεύουμε. Μιλούμε για κοινό έγκλημα, για διαρρήξεις, για κλοπές, ληστείες, οικονομικά εγκλήματα. Πρέπει να είμαστε πιο στοχευμένοι. Τα μέτρα πρέπει να είναι στοχευμένα.

Το δεύτερο, είναι ότι το κράτος θα μπορούσε να αξιοποιήσει περισσότερο την εμπειρογνωμοσύνη που υπάρχει στην Κύπρο. Έχουμε και αρκετά πανεπιστήμια, με πολλούς αποφοίτους με πάρα πολύ καλά προσόντα, υπάρχει εμπειρογνωμοσύνη όμως δεν αξιοποιείται από το κράτος.

Υπήρχε παλιά ένα αντιεγκληματικό συμβούλιο αλλά έχει αδρανήσει. Σε άλλες χώρες υπάρχει ένα μόνιμο σώμα το οποίο μελετά, προτείνει μέτρα και η χώρα βρίσκεται σε καλύτερη θέση όσον αφορά την επένδυση στην πρόληψη, γιατί με την πρόληψη επενδύεις εκεί που γνωρίζεις και πας στοχευμένα όσον αφορά για μεσιουργούς παράγοντες και ποια θεωρούνται αποτελεσματικά μέτρα που μπορείς να εφαρμόσεις. Αυτό μπορεί να γίνει στην Κύπρο, χρειάζεται μια καλύτερη πιο σύγχρονη προσέγγιση από το Υπουργείο Δικαιοσύνης και όχι μόνο. Αλλά μια πρόταση θα ήταν να διαμορφώσουμε μια εθνική στρατηγική που να εκσυγχρονίζει και να συντονίζει.

Είναι μεγάλο έλλειμμα στην Κύπρο ότι στα σχολεία, στη μέση εκπαίδευση και στα λύκεια, δεν διδάσκονται νομικές σπουδές. Στο εξωτερικό δεν διδάσκεις νομικά όπως διδάσκεις ένα δικηγόρο, αλλά υπάρχει το μάθημα του Legal Studies το οποίο περιλαμβάνει στη διδακτέα ύλη ένα μεγάλο ποσοστό που αφορά την ποινική δικαιοσύνη. Άρα βγαίνουν πολίτες πιο ενημερωμένοι, πληροφορημένοι, με περισσότερη κριτική σκέψη. Καλό θα ήταν να δουν και τα μέλη της βουλής των αντιπροσώπων όταν μελετούμε νόμους να μην είναι νόμοι εκτός κάποιου πλαισίου. Ο νόμος θα πρέπει να τον βλέπουμε στο πλαίσιο το οποίο θα λειτουργήσει και εκεί να τον εφαρμόσουμε. Το να περνούμε μόνο νόμους ,δεν λύνουμε προβλήματα.

Νομίζω ότι στην Κύπρο αξίζει ένα καλύτερο μέλλον. Μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την εγκληματικότητα πολύ καλύτερα και πιο αποτελεσματικά με σύγχρονους θεσμούς και γνώσεις, χρειάζεται ο σωστός προβληματισμός και προσέγγιση και από το ίδιο το κράτος. Έχουμε εμπειρογνωμοσύνη και στα πανεπιστήμια και αλλού ώστε να πετύχουμε καλύτερα τον στόχο μας.

-Οι απόφοιτοι αυτού του κλάδου της εγκληματολογίας πού εργοδοτούνται; Εκτός από καθηγητές, τι άλλο επάγγελμα μπορούν να κάνουν;

Δυστυχώς, το κράτος και διάφορες υπηρεσίες δεν εργοδοτούν εγκληματολόγους. Ως πρόεδρος του Συνδέσμου Εγκληματολογίας Κύπρου, είναι το παράπονο μας ότι το κράτος δεν αξιοποιεί τους απόφοιτους μας με εξειδικευμένα προσόντα στην εγκληματολογία τόσο στο Υπουργείο Δικαιοσύνης, στη σωφρονιστική όσον αφορά τις φυλακές, και σε αλλά Υπουργεία που εφαρμόζουν ποινές μη στερητικές της προσωπικής ελευθερίας, κοινωνική εργασία κλπ.

Απολαμβάνετε το περιεχόμενο μας? Εγγραφείτε στο newsletter μας!

Είναι μια μεγάλη έλλειψη και εδώ υστερούμε παρά πολύ ως κυβερνητικές υπηρεσίες. Δεν αξιοποιούμε όπως έχω πει τους αποφοίτους με εντυπωσιακά προσόντα σε σύγκριση με άλλες χώρες διεθνώς.

Και επίσης, η κάθε τοπική αρχή έχει ένα πολύ σοβαρό ρόλο που μπορεί να παίξει στην πρόληψη του εγκλήματος στις γειτονιές μας και να βελτιώσει την ποιότητα ζωής αν αξιοποιήσει τις γνώσεις τέτοιων ατόμων που έχω αναφέρει.