Πώς μπορούν να στηριχθούν άτομα που βιώνουν πένθος

Οι άνθρωποι πενθούν όταν βιώνουν μία σημαντική απώλεια, είτε αυτή αφορά θάνατο αγαπημένου προσώπου ή ζώου, έναν χωρισμό, μια ασθένεια ή έναν αποχωρισμό.

Όπως επισημαίνουν οι ειδικοί, απώλεια βιώνει κάποιος ακόμα και όταν χάσει τη δουλειά του ή και όταν δεν πετύχει έναν στόχο ή ένα όνειρό του.

Μιλώντας στο YgeiaWatch, η θανατολόγος Δρ. Πολυξένη Στυλιανού αναφέρει ότι από τον Freud (Grief Work, 1959) κι έπειτα, αναπτύχθηκαν πολλές θεωρίες και μοντέλα σχετικά με τον τρόπο που κανείς πενθεί, με γνωστότερο το μοντέλο των πέντε σταδίων της Elisabeth Kübler-Ross (On Death and Dying, 1969). Το μοντέλο αυτό αναφέρεται σε μια γραμμική αντίδραση στο πένθος που περιλαμβάνει την άρνηση, τον θυμό, τη διαπραγμάτευση, την κατάθλιψη και την αποδοχή.

Στάδια, που σύμφωνα με την Δρ. Στυλιανού, δεν περνά αυτός που πενθεί ή, τουλάχιστον, δεν περνά στη σειρά ή απαραιτήτως από όλα.

«Η Kübler-Ross, όταν περιέγραφε το μοντέλο των πέντε σταδίων του πένθους, δεν αναφερόταν στους πενθούντες που βίωναν την απώλεια κάποιου αγαπημένου προσώπου! Κατέληξε στα στάδια αυτά ύστερα από μελέτη ανθρώπων που βίωναν την απώλεια της ίδιας τους της ζωής. Αφορούσαν, δηλαδή, ανθρώπους με χρόνιες παθήσεις που βρίσκονταν στο τέλος της ζωής τους», εξηγεί.

Αλλάζει η σκέψη

Σύμφωνα με τις σύγχρονες θεωρίες, στο πένθος υπάρχει μια αλλαγή στη σκέψη σε σχέση με αυτό που εκλαμβάνεται και γίνεται κατανοητό ως πένθος.

Όπως υπογραμμίζει η Δρ. Στυλιανού, το πένθος περιλαμβάνει προσαρμογή στην αλλαγή που φέρνει μια απώλεια και, ως διαδικασία προσαρμογής, δεν έχει σταθερό προορισμό και μπορεί να μην τελειώσει ποτέ. Ωστόσο, αλλάζει και δυνητικά γίνεται πιο διαχειρίσιμο.

Οι πενθούντες , προσθέτει, διατηρούν μια σύνδεση με τον αποθανόντα - θετική, αρνητική ή μικτή - και αυτή η σύνδεση μπορεί να αναπτύσσεται για πολλά χρόνια.

«Το πένθος είναι μοναδικό για κάθε άτομο. Ενώ μπορούν να διακριθούν μοτίβα ομοιότητας, μπορεί να διακριθεί και διαφορετικότητα στις αντιδράσεις του πένθους, οι οποίες δεν είναι γραμμικές, είναι πολύπλοκες, έχουν διακυμάνσεις και περιέχουν πάλη προσωπική, ακόμα και σωματική. Το πένθος είναι πολύπλευρο και περιλαμβάνει στοιχεία συναισθηματικά, γνωστικά, κοινωνικά, πολιτισμικά και πνευματικά», τονίζει.

Την ίδια ώρα, εξηγεί, υπάρχουν δευτερεύοντες στρεσογόνοι παράγοντες που μπορούν να παίξουν βασικό ρόλο στο πένθος.

«Ένας από αυτούς μπορεί να είναι η οικονομική δυσχέρεια στην οποία μπορεί να βρεθεί κάποιος μετά την απώλεια ενός μέλους της οικογένειας, για παράδειγμα».

Σύμφωνα με την ειδικό, για να στηρίξουμε έναν άνθρωπο που πενθεί, είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε ότι το πένθος μπορεί να εκφραστεί με πολύ διαφορετικούς τρόπους, συμπεριλαμβανομένων:

• Σωματοποίησης όπως πόνος στο στομάχι, το αίσθημα ενός όγκου στον λαιμό, σφίξιμο στο στήθος, πόνος στα χέρια, υπερευαισθησία στον θόρυβο, δύσπνοια, έλλειψη ενέργειας, μυϊκή αδυναμία, ξηροστομία ή απώλεια συντονισμού.
• Συναισθημάτων όπως στεναχώρια, θυμός, ενοχές και αυτοκατηγορίες, άγχος, μοναξιά, κούραση, ανημπόρια, σοκ, αναζήτηση.
• Σκέψεων όπως άρνηση, μπέρδεμα, αγωνία, μια αίσθηση της παρουσίας του νεκρού, μεταφυσικές εμπειρίες ή όνειρα με τον νεκρό.
• Συμπεριφοράς όπως διαταραχές ύπνου ή όρεξης, χάσιμο ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που προηγουμένως απολάμβανε, κλάμα, αποφυγή αναμνήσεων σε σχέση με τον νεκρό, αναζήτηση, αναστεναγμοί, υπερδραστηριότητα, επίσκεψη σε χώρους ή λατρεία αντικειμένων που υποδηλώνουν τον νεκρό.
• Κοινωνικών δυσκολιών στις διαπροσωπικές σχέσεις ή προβλήματα λειτουργίας/προσαρμογής σε έναν οργανισμό ή σε ένα κοινωνικό σύνολο.
• Πνευματικών αναζητήσεων για την αίσθηση του νοήματος, εχθρότητα προς τον Θεό ή μιαν ανώτερη δύναμη, στροφή στο αξιακό του πλαίσιο ή ίσως συνειδητοποίηση ότι είναι ανεπαρκής για να αντιμετωπίσει αυτήν τη συγκεκριμένη απώλεια.

Η παρουσία ενός ανθρώπου μπορεί να βοηθήσει

Σύμφωνα με την ειδικό, εκείνο που πραγματικά μπορεί να βοηθήσει έναν πενθούντα, είναι η παρουσία ενός ανθρώπου που νοιάζεται γι’ αυτόν και που μπορεί να κατανοήσει το βίωμα του πένθους.

«Δεν βρίσκονται εύκολα τα λόγια που θα ειπωθούν ή τα πράγματα που μπορεί να κάνει κάποιος για να βοηθήσει. Υπάρχουν όμως ξεκάθαρα πράγματα που θα πρέπει να αποφύγει να πει ή να κάνει», αναφέρει η Δρ. Στυλιανού εξηγώντας ότι κάποιες φορές, στην προσπάθειά μας να βοηθήσουμε, μπορεί να δώσουμε το μήνυμα ότι μειώνουμε το πένθος που βιώνεται με εκφράσεις του τύπου «Μπορείτε να κάνετε άλλα παιδιά» ή «Έχετε ήδη άλλα παιδιά» (επειδή κανένα από αυτά δε θα αντικαταστήσει το παιδί που πέθανε) ή «Ήταν πολύ γέρος ο παππούς».

«Εκφράσεις τέτοιου είδους ακούγονται στον πενθούντα ως η απώλεια που περνά να μην είναι και τόσο σημαντική ή ο νεκρός αγαπημένος να μην είναι αναντικατάστος», υπογραμμίζει.

Αναφέρεται ακόμη σε παραινέσεις του να μη βιώσει την ευαλωτότητά του ως πενθών ή να μην την δείξει. Εκφράσεις του τύπου «Να είσαι δυνατός», «Θα είσαι μια χαρά», «Μα πέρασε τόσος καιρός…» ή «Πρέπει να έχεις τον εαυτό σου απασχολημένο, να επιστρέψεις στη δουλειά, να ξεχάσεις» δεν είναι καθόλου βοηθητικές.

«Αυτές οι εκφράσεις δείχνουν πως, όχι μόνο δεν κατανοούμε στο ελάχιστο τι πάει να πει πένθος, αλλά και ότι δεν το επιτρέπουμε», επισημαίνει.

«Κάποιοι μπορεί να δυσανασχετούν γιατί ο πενθούντας φοράει μαύρα ρούχα για πολύ καιρό ή γιατί δε φόρεσε καθόλου, ή ακόμα γιατί βγαίνει ενώ θα έπρεπε να είναι στο σπίτι και να πενθεί ή γιατί δεν βγαίνει, ενώ θα έπρεπε να βγαίνει για να ξεχνιέται», σημειώνει.

Όπως εξηγεί η Δρ. Στυλιανού, αν νοιαζόμαστε πράγματι για κάποιον που πενθεί, είναι πάρα πολύ σημαντικό να του αναγνωρίσουμε το πένθος του και να σεβαστούμε τον τρόπο με τον οποίο επιλέγει να το βιώσει.

«Αυτό που πρακτικά θα μπορούσαμε να κάνουμε είναι να εστιάσουμε σε κάτι πολύ συγκεκριμένο για να βοηθήσουμε, όπως για παράδειγμα να ενημερώσουμε αυτούς που πρέπει να ενημερωθούν αν αφορά έναν θάνατο ή να αναλάβουμε κάποιες υποχρεώσεις του πενθούντα ώστε να του δώσουμε τον χρόνο να πενθήσει».

Παράλληλα, προσθέτει, πρέπει να σεβαστούμε την επιθυμία κάποιου να μείνει μόνος, να κρατήσουμε επαφή με τον πενθούντα και να συμπεριφερόμαστε φυσιολογικά αναφέροντας, για παράδειγμα, το όνομα του νεκρού όπως κάναμε και πριν να πεθάνει.

Επίσης, σύμφωνα με την ειδικό, πρέπει να αποφύγουμε εκφράσεις του τύπου «Ξέρω πώς νιώθεις» γιατί πραγματικά δεν ξέρουμε, ακόμα κι αν έχουμε παρόμοια βιώματα.

Παράλληλα, πρέπει «να είμαστε παρόντες/παρούσες, αλλά να επιτρέψουμε στον πενθούντα να βρει τον δικό του προσωπικό δρόμο στο πένθος του».

Απολαμβάνετε το περιεχόμενο μας? Εγγραφείτε στο newsletter μας!

Τέλος, όπως υπογραμμίζει η Δρ. Στυλιανού, οι άνθρωποι που πενθούν έχουν μεγαλύτερη ανάγκη να ακουστούν παρά ν’ ακούσουν.

«Ας ακούσουμε, λοιπόν, αυτούς που πενθούν, ακόμα κι αν αυτό που έχουν να μοιραστούν είναι η σιωπή τους. Το πένθος είναι το τίμημα της αγάπης, γιατί πενθούμε μόνο όταν χάσουμε κάποιον ή κάτι αγαπημένο. Η αγάπη είναι η μεγάλη δύναμη που έχει ο καθένας από εμάς για να βιώνει το δικό του πένθος», καταλήγει.

Της Μόνικας Μακρυγιάννη