Η Επιστήμη και η Μουσική ως Αλληλένδετοι Τομείς

10 Φεβρουαρίου 2025, 15:15

Της Μελίτας Μενελάου (*)

Η επιστήμη και η μουσική συχνά θεωρούνταν ξεχωριστοί τομείς και κατευθύνσεις - η μεν επιστήμη καθοδηγούμενη από τη λογική και η δε μουσική καθοδηγούμενη από το συναίσθημα. Ωστόσο, οι δύο αυτοί τομείς ήταν ανέκαθεν αλληλένδετοι, ιδιαίτερα μέσω καινοτόμων γυναικών που αψήφησαν κοινωνικά πρότυπα προσπαθώντας να προωθήσουν και τους δύο τομείς. Από την αρχαιότητα μέχρι τη σύγχρονη εποχή, οι γυναίκες έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της κατανόησής μας για τον ήχο, τη θεωρία της μουσικής και την επιστήμη που βρίσκεται πίσω από αυτά.

Μία από τις πρώτες καταγεγραμμένες γυναίκες στον τομέα της επιστήμης και της μουσικής ήταν η Υπατία της Αλεξάνδρειας (370-415). Φιλόσοφος, μαθηματικός και αστρονόμος, η Υπατία ασχολήθηκε ενδελεχώς με τη μελέτη της ακουστικής, εξερευνώντας τις μαθηματικές σχέσεις που διέπουν την αρμονία και τις μουσικές κλίμακες. Ανέπτυξε το έργο του Πυθαγόρα, ο οποίος ανακάλυψε τις αριθμητικές αναλογίες των μουσικών διαστημάτων, αποδεικνύοντας ότι η μουσική και τα μαθηματικά είναι σχετιζόμενες έννοιες. Κατά τη μεσαιωνική περίοδο, η Hildegard von Bingen (1098-1179) ως ηγουμένη των Βενεδικτίνων, ήταν οραματίστρια συνθέτρια, της οποίας η ιερή μουσική διακρινόταν από πολυπλοκότητα και συναίσθημα. Πέρα από τη μουσική της ιδιοφυΐα, ήταν επίσης μια σεβαστή επιστήμονας και θεραπεύτρια, γράφοντας εκτενώς για την ιατρική, τη βοτανική και τις φυσικές επιστήμες. Το έργο της σχετικά με τις επιδράσεις του ήχου και της μουσικής στο ανθρώπινο σώμα προηγήθηκε των σύγχρονων μελετών στη μουσικοθεραπεία. Κατά τον Διαφωτισμό, η Émilie du Châtelet (1706-1749) αναδείχθηκε ως μια σημαντική μορφή στη σύνδεση της φυσικής με τη μουσική. Ως φυσικός και μαθηματικός, μελέτησε και ανέπτυξε το έργου του Νεύτωνα, καθιστώντας τη φυσική πιο προσιτή και εφαρμόσιμη. Το έργο της επεκτάθηκε επίσης στη μελέτη των ηχητικών κυμάτων και των δονήσεων, συμβάλλοντας στην ανάπτυξη της ακουστικής ως επιστημονικό πεδίο.

Ο 19ος και ο πρώιμος 20ός αιώνας χαρακτηρίζονται από μια αύξηση στον αριθμό των γυναικών που έκαναν σημαντικές συνεισφορές στη φυσική της μουσικής. Μία από αυτές ήταν η Ada Lovelace (1815-1852), η οποία θεωρείται η πρώτη προγραμματίστρια υπολογιστών. Αν και είναι περισσότερο γνωστή για το έργο της πάνω στην Αναλυτική Μηχανή του Babbage, ήταν επίσης γοητευμένη από τη δυνατότητα των μηχανών να δημιουργούν μουσική μέσω μαθηματικών αρχών. Το όραμά της έθεσε τα θεμέλια για μελλοντικές εξελίξεις στη ψηφιακή μουσική και τη συνθετική σύνθεση. Στον τομέα της πειραματικής φυσικής, η Αμερικανίδα επιστήμονας και εφευρέτης Margaret Watts-Hughes (1842-1907) διεξήγαγε πειράματα στην κυματική, τη μελέτη δηλαδή των δονήσεων του ήχου. Χρησιμοποιώντας μια συσκευή που εφηύρε, την «Eidophone», έδειξε πώς οι μουσικοί τόνοι μπορούσαν να δημιουργήσουν περίπλοκα γεωμετρικά μοτίβα σε άμμο και υγρά, αποκαλύπτοντας μια άμεση σχέση μεταξύ ήχου, δομής και μορφής.

Ο 20ός αιώνας περιλαμβάνει ακόμη πιο σημαντικές ανακαλύψεις, με τις γυναίκες να συνεισφέρουν στον τομέα της ηλεκτρονικής μουσικής και όχι μόνο. Η Daphne Oram (1925-2003) ήταν πρωτοπόρος της ηλεκτρονικής μουσικής και η πρώτη γυναίκα που σχεδίασε και κατασκεύασε έναν πρώιμο συνθεσάιζερ. Ανέπτυξε το σύστημα Oramics, το οποίο μετέτρεπε χειρόγραφα ηχητικά κύματα σε ηλεκτρονικό ήχο, ενώνοντας τη φυσική, τη μηχανική και αλλά τη μουσική σύνθεση. Οι καινοτομίες της έθεσαν τα θεμέλια για τα σύγχρονα συνθεσάιζερ και την ψηφιακή ηχητική τεχνολογία. Στον τομέα της ψυχοακουστικής, της μελέτης δηλαδή του πώς οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τον ήχο, η φυσικός και ερευνήτρια Evelyn Glennie (1965-) κατάφερε να επαναπροσδιορίσει τον ρόλο της μουσικής στην σύγχρονη επιστήμη. Ως μουσικός που παίζει κρουστά όργανα, αλλά και κωφή, έχει δείξει ότι ο ήχος δεν είναι μόνο ακουστική εμπειρία αλλά και φυσική, μέσω των δονήσεων που γίνονται αισθητές στο σώμα. Το έργο της έχει εκπνεύσει μελέτες γύρω από την επίδραση της μουσικής στον εγκέφαλο και το σώμα, ιδιαίτερα σε θεραπευτικά πλαίσια.

Σήμερα, οι γυναίκες συνεχίζουν να προωθούν την καινοτομία στη διασταύρωση της επιστήμης και της μουσικής, από νευροεπιστήμονες που εξερευνούν τον αντίκτυπο των μελωδιών στη γνωστική λειτουργία έως και μηχανικούς που αναπτύσσουν νέα ψηφιακά όργανα. Οι συνεισφορές τους μας υπενθυμίζουν ότι η μουσική δεν είναι απλώς μια μορφή τέχνης, αλλά ένα επιστημονικό φαινόμενο που ξεπερνά τον χρόνο, τον πολιτισμό, το φύλο και τα κοινωνικά στερεότυπα. Η κληρονομιά αυτών των αξιοσημείωτων γυναικών τονίζει τον άρρηκτο δεσμό μεταξύ επιστήμης και μουσικής. Οι ανακαλύψεις και οι συνθέσεις τους έχουν διαμορφώσει την κατανόησή μας για τον ήχο, αποδεικνύοντας ότι η δημιουργικότητα και η αναλυτική σκέψη είναι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Με τον εορτασμό της Διεθνούς Ημέρας των Γυναικών και Κοριτσιών στην Επιστήμη στις 11 Φεβρουαρίου, δεν τιμούμε μόνο το παρελθόν γυναικών που τόλμησαν και έμπρακτα πρόσφεραν στην επιστήμη, αλλά εμπνέουμε και τις μελλοντικές γενιές να εξερευνήσουν τις απεριόριστες δυνατότητες που προσφέρει η επιστήμη συμπεριλαμβανομένου και της διασταύρωσης της με τη μουσική.