Σύνδρομο Burnout: Πώς αναγνωρίζουμε ότι πάσχουμε από αυτό

Οι σύγχρονοι ρυθμοί της ζωής και οι αυξημένες απαιτήσεις αναγκάζουν πολλές φορές το άτομο να εργάζεται περισσότερες ώρες, να υπομένει συμπεριφορές και καταστάσεις, να κάνει δυο δουλειές ή να μην μπορεί να πάρει άδεια για να ξεκουραστεί όταν νιώσει την ανάγκη.

Όπως αναφέρουν οι ειδικοί, τα πιο πάνω μπορούν να προκαλέσουν στρες, απογοήτευση, θυμό, εξάντληση,  εμφάνιση ψυχοσωματικών συμπτωμάτων και σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να οδηγήσουν στο σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης (burnout syndrome).

Επίσης οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας περιγράφουν την εμφάνιση της επαγγελματικής εξουθένωσης ως ένα φαινόμενο που προκύπτει από την υπερπροσπάθεια των εργαζόμενων να ανταποκριθούν στις αυξημένες απαιτήσεις της δουλειάς, κάτι που μπορεί να επιφέρει σωματικές επιπλοκές ή και να τους καταστήσει συναισθηματικά ευάλωτους.

Σε έρευνα του 2021 ανάμεσα σε 1.500 Αμερικανούς εργαζομένους, περισσότεροι από τους μισούς συμμετέχοντες δήλωσαν ότι αισθάνονται εξαντλημένοι ως αποτέλεσμα των εργασιακών τους απαιτήσεων.

Μιλώντας στο ΥgeiaWatch, η κλινική ψυχολόγος Σιμόνη Παπαιωάννου, εξήγησε ότι σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης είναι το αίσθημα μακροχρόνιας εξάντλησης, τόσο σωματικής, όσο και ψυχικής και του μειωμένου ενδιαφέροντος που σχετίζεται με τον χώρο εργασίας.

«Δεν αναφερόμαστε σε συγκεκριμένα επαγγέλματα και το σύνδρομο αυτό δεν συνδέεται με τον φόρτο εργασίας, τις υπερβολικές ευθύνες ή τη φύση της δουλειάς», εξηγεί.

«Μπορεί να συμβεί στον καθένα, είτε εργάζεται σε πολυεθνική εταιρεία, είτε σε χειρωνακτική δουλειά, είτε φροντίζει παιδιά, ηλικιωμένους ή ευάλωτες ομάδες ανθρώπων στο σπίτι. Το σύνδρομο αυτό, έχει κι άλλα αίτια τα οποία μπορεί να είναι η προσωπικότητα του κάθε ανθρώπου, η ψυχική ανθεκτικότητα που έχει, ο τρόπος που αντιλαμβάνεται τον κόσμο και οι καθημερινές του συνήθειες». 

Σημειώνεται ότι το ζήτημα τέθηκε τις προηγούμενες μέρες ενώπιον της επιτρόπου της ΕΕ για την Υγεία, Στέλλας Κυριακίδου, σε συνάντησή της με εκπροσώπους της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Συνδικάτων Δημόσιων Υπηρεσιών (EPSU).

Κατά τη συνάντηση, εξετάστηκαν τρόποι συντονισμού για αντιμετώπιση ζητημάτων όπως οι ελλείψεις σε νοσηλευτικό προσωπικό και η υπερκόπωση, ως αποτέλεσμα του μεγάλου φόρτου εργασίας (burnout).

Ποια είναι τα πιθανά συμπτώματα

Ένα κοινό σύμπτωμα του συνδρόμου εξουθένωσης, είναι η αϋπνία και η σωματική εξάντληση.

Σύμφωνα με τους New York Times, όταν ερευνητές στην Ιταλία εξέτασαν τους εργαζόμενους στον τομέα της υγείας πρώτης γραμμής με επαγγελματική εξουθένωση κατά την πρώτη κορύφωση της πανδημίας, διαπίστωσαν ότι το 55% ανέφερε ότι είχε δυσκολία να κοιμηθεί, ενώ σχεδόν το 40% είχε εφιάλτες.

Η έρευνα έδειξε ότι το χρόνιο στρες παρεμβαίνει στο περίπλοκο νευρολογικό και ορμονικό σύστημα που ρυθμίζει τον ύπνο.

«Κάποια άλλα συμπτώματα της επαγγελματικής εξουθένωσης είναι ο αυξημένος θυμός, η έντονη αυτοκριτική, η καχυποψία, το αίσθημα του αβοήθητου, η κυνικότητα, η αρνητικότητα και το παρατεταμένο στρες», προσθέτει η κ. Παπαϊωάννου.

«Όταν το άτομο βιώνει το αίσθημα αυτό για μεγάλο χρονικό διάστημα, τότε πιθανόν να  νιώθει ανικανότητα να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις και στους έντονους ρυθμούς της ζωής, αλλά και στις επαγγελματικές του υποχρεώσεις. Έτσι το άτομο χάνει το ενδιαφέρον του, τα κίνητρα του και κατ’ επέκταση την ενέργεια και την παραγωγικότητα του. Όταν γίνει αυτό, το άτομο αποκτά ένα αίσθημα αβοήθητου, ή γίνεται κυνικό και αρνητικό, βιώνει ματαιότητα, λιγότερη ή και καθόλου ικανοποίηση, κυριεύεται από το αίσθημα της ήττας, της αυτό-αμφιβολίας και γίνεται ευέξαπτο».

Σύμφωνα με την κ. Παπαϊωάννου, το άτομο που βιώνει επαγγελματική εξουθένωση μπορεί να χρειάζεται περισσότερο χρόνο να φέρει εις πέρας τα καθήκοντα του, να γίνεται αναβλητικό, να αποχωρεί από τις ευθύνες του, να καθυστερεί στην προσέλευση του στη εργασία, αλλά και να αναχωρεί νωρίτερα.

«Το άτομο που πάσχει από επαγγελματική εξουθένωση είναι πιθανόν να αντιμετωπίσει επίσης, σωματικά συμπτώματα όπως κόπωση, πονοκεφάλους, αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες και στον ύπνο, χαμηλό ανοσοποιητικό, άρα συχνά γίνεται και πιο ευάλωτο σε σωματικές ασθένειες (γρίπη, κρυολόγημα κτλ)», πρόσθεσε.

Αιτίες που προκαλούν το σύνδρομο εργασιακής εξουθένωσης 

Όπως επεσήμανε η ειδικός, oι λόγοι για τους οποίους ένα άτομο μπορεί να βιώσει το σύνδρομο αυτό, δεν περιορίζονται μόνο στους οικονομικούς που το αναγκάζουν να εργάζεται περισσότερο, αλλά μπορεί να οφείλονται και στις φιλοδοξίες του για επιτυχία και ανέλιξη, στις τάσεις τελειομανίας ή και την ανάγκη ελέγχου.

«Tο σύνδρομο burn out μπορεί να προκληθεί σε κάποιον εργαζόμενο εάν για παράδειγμα, βιώνει υποτίμηση και απαξίωση στον εργασιακό του χώρο, δεν του δίνονται ευκαιρίες ανέλιξης, ή αισθάνεται αβοήθητος, μόνος και απομονωμένος. Ακόμα, μπορεί να βρίσκεται σε ένα χαοτικό περιβάλλον όπου υπάρχει υπερβολική πίεση, η εργασία του είναι μονότονη, δεν έχει υποστηρικτικές σχέσεις, δεν φροντίζει επαρκώς τον εαυτό του, δεν διαθέτει ελεύθερο χρόνο για κοινωνικοποίηση, ύπνο, διασκέδαση και χαλάρωση».

Κατάθλιψη ή σύνδρομο burnout;

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, η επαγγελματική εξουθένωση είναι ένα «φαινόμενο που συνδέεται με την εργασία», το οποίο χαρακτηρίζεται από αισθήματα εξάντλησης, κυνισμού και μειωμένης αποτελεσματικότητας και δεν είναι ασθένεια όπως είναι η κατάθλιψη.

Σε πολλές περιπτώσεις, ορισμένα από τα συμπτώματα της επαγγελματικής εξουθένωσης συγχέονται με αυτά της κατάθλιψης.

Παρόλα αυτά, θα πρέπει να διαχωρίζονται αφού «η κατάθλιψη είναι μια ψυχική διαταραχή σε αντίθεση με το σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης, το οποίο δεν συμπεριλαμβάνεται στις ψυχικές διαταραχές», επισημαίνει η κ. Παπαιωάννου.

«Η κατάθλιψη δεν εξαρτάται από το περιβάλλον στο οποίο βρίσκεται το άτομο. Εάν κάποιο άτομο έχει κατάθλιψη, αυτή η αίσθηση θα τον ακολουθεί παντού. Αντίθετα, εάν ένα άτομο αντιμετωπίζει το σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης, όταν απομακρυνθεί από το εργασιακό περιβάλλον θα νιώσει καλύτερα», υποδεικνύει.

«Πέραν αυτού, υπάρχουν και άλλες διαφορές ώστε να διαχωρίσουμε την κατάθλιψη από το σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης. Για παράδειγμα, οι αρνητικές σκέψεις στην πρώτη περίπτωση είναι πιο γενικευμένες, δεν αφορούν δηλαδή μόνο ένα τομέα, όπως αυτόν της εργασίας, αλλά το ίδιο το άτομο και ό,τι το πλαισιώνει», σημειώνει.

Επισημαίνει ακόμα, ότι το αίσθημα απαισιοδοξίας, η ματαίωση, η αδιαφορία για τη ζωή, η έλλειψη ικανοποίησης για όλα όσα προηγουμένως άρεσαν στο άτομο, αλλά και οι αυτοκτονικές σκέψεις, διαχωρίζουν την κατάθλιψη από το σύνδρομο επαγγελματικής εξουθένωσης.

Όπως τονίζει η ειδικός, σε κάθε περίπτωση, το άτομο χρειάζεται βοήθεια, ώστε να διαχωριστούν από κάποιον επαγγελματία ψυχικής υγείας τα συμπτώματα και να βρεθούν πιθανές λύσεις για την κάθε περίπτωση.

Σημειώνεται πως σε αρκετές περιπτώσεις η θεραπεία είναι όμοια, αφού υπάρχουν και κάποια κοινά χαρακτηριστικά.

Τρόποι αντιμετώπισης 

Η κ. Παπαϊωάννου υπογραμμίζει ότι η επικοινωνία του προβλήματός μας, με τα αρμόδια πρόσωπα για την κατάσταση την οποία βιώνουμε είναι ένα πρώτο βήμα για την αντιμετώπιση του προβλήματος.

«Η διεκδίκηση των δικαιωμάτων μας στην εργασία είναι πολύ σημαντικό κεφάλαιο. Για παράδειγμα μπορούμε να ζητήσουμε άδεια, βοήθεια αν νιώθουμε πίεση, αύξηση απολαβών, μείωση ωρών εργασίας, μοίρασμα φόρτου εργασίας κτλ».

Απολαμβάνετε το περιεχόμενο μας? Εγγραφείτε στο newsletter μας!

Άλλα βήματα, όπως ανέφερε, είναι τα εξής:

• Βελτιώνουμε τις σχέσεις με τους συναδέλφους όπου αυτό είναι εφικτό, προωθούμε την συνεργασία, την ομαδικότητα, την αλληλοϋποστήριξη, κάνουμε προσπάθεια για επίλυση τυχόν διαφωνιών και παρεξηγήσεων και επικοινωνούμε τις ανάγκες και τις δυσκολίες που έχουμε.
• Αναζητάμε επαγγελματική βοήθεια και στήριξη. Υπάρχουν φορές που κρίνεται απαραίτητο να αναζητήσουμε επαγγελματική βοήθεια αφού πρόκειται για τη σωματική και ψυχική μας υγεία.
• Ομάδες αποφόρτισης ιδιαίτερα για άτομα τα οποία εργάζονται στον τομέα  της υγείας και έρχονται σε καθημερινή επαφή με τον ανθρώπινο πόνο, είτε σωματικό, είτε ψυχικό. Οι ομάδες αυτές δεν θα έπρεπε να περιορίζονται φυσικά μόνο σε αυτά τα επαγγέλματα, απλώς τονίζεται η σημασία κυρίως σε αυτά. 
• Αφιερώνουμε τον ελεύθερο μας χρόνο για τον εαυτό μας κάνοντας δραστηριότητες οι οποίες μας ευχαριστούν (γυμναστική, χορό, βόλτες, διαλογισμό, ενασχόληση με τα κατοικίδια, ζωγραφική, διάβασμα κτλ).

«Εάν τίποτα από τα παραπάνω δεν μπορεί να βοηθήσει και εξακολουθούμε να αισθανόμαστε κατ΄ αυτόν τον τρόπο, απομακρυνόμαστε από το συγκεκριμένο περιβάλλον εργασίας και ίσως να σκεφτούμε πως η δουλειά μας δεν είναι ολόκληρη η ζωή μας αλλά ένα κομμάτι αυτής», τονίζει.

Της Μόνικας Μακρυγιάννη