Καθυστερήσεις στην ετοιμασία χώρου κράτησης ανήλικων παραβατών

Έντονη ανησυχία εκφράστηκε σήμερα κατά τη συνεδρίαση της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, για την καθυστέρηση της ετοιμασίας χώρου κράτησης ανήλικων παραβατών, για το γεγονός ότι ανακύπτει ανάγκη κράτησής τους στις Κεντρικές Φυλακές, καθώς και για τον τρόπο που προχωρά ο καταρτισμός και η εφαρμογή υποστηρικτικών και αναμορφωτικών προγραμμάτων.

Ανησυχίες εξέφρασαν τόσο μέλη της Επιτροπής, όσο και επαγγελματίες ψυχικής υγείας, το Γραφείο της Επιτρόπου Προστασίας Δικαιωμάτων του Παιδιού, αλλά και η Νομική Υπηρεσία, που είχαν κληθεί, μεταξύ άλλων, για να εξετάσουν ενώπιον της Επιτροπής την πρόοδο που έχει γίνει στο θέμα, τρία χρόνια μετά την ψήφιση της σχετικής νομοθεσίας.

Με υπόμνημα που κατέθεσε στην Επιτροπή η Επίτροπος Προστασίας Δικαιωμάτων του Παιδιού, αναφέρει ότι από ενημέρωση που έλαβε στις 22 Αυγούστου 2023, σε χώρο των Κεντρικών Φυλακών κρατούνταν ένα παιδί (κάτω των 18 ετών) και δύο ενήλικα πρόσωπα κάτω των 21 ετών. Η Επίτροπος σημειώνει ότι σε ερώτησή της σχετικά με τα προγράμματα στήριξης που εφαρμόζονται για τα ανήλικα άτομα στον χώρο αυτό, έλαβε γενικόλογες απαντήσεις και για τον λόγο αυτό αναφέρει ότι προτίθεται να επισκεφθεί τον χώρο, ώστε να ενημερωθεί πιο συγκεκριμένα για τις συνθήκες κράτησής τους.

Εξάλλου, επίσκεψη στις Κεντρικές Φυλακές έχει ήδη προγραμματίσει και η Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για τις 15 Ιανουαρίου 2024. Η Πρόεδρος της Επιτροπής, Ειρήνη Χαραλαμπίδου, ανέφερε σε δηλώσεις της μετά τη συνεδρίαση ότι οι Βουλευτές θα επισκεφθούν τις πτέρυγες και θα ζητήσουν ειδική συνάντηση με τους ανηλίκους, εάν μέχρι τότε θα βρίσκονται εντός των Κεντρικών Φυλακών.

Όπως εξήγησε κατά τη συνεδρίαση ο Άριστος Τσιάρτας, επικεφαλής του Τομέα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, Αντεγκληματικής και Σωφρονιστικής Πολιτικής του Υπουργείου Δικαιοσύνης, ο χώρος αυτός εντός των Κεντρικών Φυλακών λειτουργεί πρωτίστως για νεαρά άτομα 18-21 ετών. Προσωρινά μπορεί αυτός ο χώρος, όπως είπε, να διαμορφωθεί κατάλληλα για κράτηση ανηλίκων, δηλαδή άτομα 16-18 ετών, εφόσον παραστεί ανάγκη.

Η νομοθεσία προβλέπει ότι ο χώρος κράτησης ανηλίκων πρέπει να βρίσκεται εκτός των φυλακών, ώστε να μην υπάρχει συναναστροφή με ενήλικες κρατούμενους, όμως μέχρι την κατασκευή του χώρου αυτού, που σύμφωνα με τον κ. Τσιάρτα θα είναι είτε στην επαρχία Λευκωσίας, είτε στην επαρχία Λάρνακας, οι ανήλικοι στους οποίους το Δικαστήριο επιβάλλει ποινή κράτησης, οδηγούνται στον χώρο που έχει διαμορφωθεί εντός των Κεντρικών Φυλακών.

Η Επίτροπος Δικαιωμάτων του Παιδιού εξέφρασε στο υπόμνημά της σύμφωνη γνώμη με την παράταση της τροποποίησης του νόμου, ώστε να υπάρχει η δυνατότητα αυτή, υπογραμμίζοντας όμως ότι μια τέτοια ρύθμιση δε θα πρέπει να προκαλέσει εφησυχασμό και περαιτέρω καθυστέρηση στη δημιουργία του ειδικού χώρου που προβλέπει ο νόμος.

Άλλωστε, η Επίτροπος εκφράζει επιφυλάξεις αναφορικά με τον καταρτισμό των Κανονισμών που διέπουν τη λειτουργία του χώρου κράτησης ανηλίκων, επισημαίνοντας τον ελλιπή καθορισμό των προσώπων που θα έχουν την ευθύνη επιθεώρησης των χώρων, όπως επίσης τη μη σαφή σχέση του Υπεύθυνου Χώρου Κράτησης (που θα προέρχεται από τον ιδιώτη διαχειριστή του χώρου) και του Υπεύθυνου Ασφαλείας (που θα προέρχεται από το Τμήμα Φυλακών), κάνοντας λόγο για «διαρχία στη διαχείριση της δομής».

Επιφυλάξεις εκφράζει, επίσης, για το γεγονός ότι δεν καθορίζονται διαδικασίες πολυθεματικότητας και αξιολόγησης του συμφέροντος του παιδιού, ώστε να μπορούν να συντονίζονται αποτελεσματικά οι αρμόδιες υπηρεσίες στην παροχή στήριξης και φροντίδας προς τους ανήλικους παραβάτες. Εξάλλου, ιδιαίτερο προβληματισμό εκφράζει η Επίτροπος για την καθυστέρηση που παρατηρείται στην ετοιμασία του χώρου, επισημαίνοντας ότι ήδη, λόγω έλλειψης τέτοιου χώρου, το Δικαστήριο έχει αναγκαστεί να επιβάλει εναλλακτική ποινή σε ανήλικο, ο οποίος καταδικάστηκε για «σοβαρά αδικήματα σεξουαλικής φύσεως», όπως αναφέρει στο υπόμνημα.

Ανησυχίες σχετικά με τις πρόνοιες των Κανονισμών λειτουργίας του χώρου κράτησης ανηλίκων εξέφρασε και η εκπρόσωπος της Νομικής Υπηρεσίας κατά τη συνεδρίαση της Επιτροπής, αναφέροντας ότι δεν είναι σαφή τα όσα προβλέπονται για τον καταρτισμό και τη λειτουργία υποστηρικτικών προγραμμάτων. Η ίδια ανέφερε, ακόμα, ότι ο νόμος του 2021 φαίνεται να παρουσιάζει σοβαρά προβλήματα και ότι η Νομική Υπηρεσία έχει δημιουργήσει ομάδα που καταβάλλει προσπάθειες για να τροποποιηθεί σε πολλά σημεία και σε μεγάλη έκταση, όπως είπε, κάτι για το οποίο επεσήμανε ότι θα χρειαστεί χρόνος.

Την ανάγκη να δημιουργηθεί το συντομότερο δυνατό κατάλληλος χώρος κράτησης ανηλίκων, υπογράμμισε η εκπρόσωπος των Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας του Υπουργείου Υγείας, αναφέροντας ενδεικτικά ότι, ελλείψει τέτοιου χώρου, ανήλικος οδηγήθηκε στο Νοσοκομείο Αθαλάσσας. Επεσήμανε, δε, ότι για τους ανήλικους πρέπει να βρίσκεται στο επίκεντρο η θεραπευτική παρέμβαση, αναφέροντας ότι στις Κεντρικές Φυλακές οι παρεμβάσεις είναι μηδαμινές.

Όσον αφορά τον χώρο εντός των Κεντρικών Φυλακών, όπου προσωρινά κρατούνται ανήλικοι, ανέφερε ότι είναι ένα ξεχωριστό σπιτάκι, με ξεχωριστούς χώρους άθλησης και σχολείο. Σημείωσε, όμως, ότι ένας χώρος όπου μπορεί οι ανήλικοι να συναντηθούν με άλλους κρατούμενους των Κεντρικών Φυλακών είναι το ιατρείο.

Ο Άριστος Τσιάρτας, παρουσιάζοντας εκ μέρους του Υπουργείου Δικαιοσύνης τις ενέργειες που έχουν γίνει για τη δημιουργία του χώρου κράτησης ανηλίκων, σημείωσε ότι οι κανονισμοί λειτουργίας ετοιμάζονται σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Κύπρου και αφού ετοιμαστούν, θα προχωρήσει η διαδικασία για τη δημιουργία χώρου που θα μπορεί να φιλοξενήσει 10-25 άτομα. Ανέφερε, ακόμα, ότι η διαχείριση του χώρου θα ανατεθεί μέσω διαδικασίας για δημόσιες συμβάσεις σε ιδιώτη.

Η διαχείριση του χώρου κράτησης από ιδιώτη είναι κάτι για το οποίο εξέφρασε ενστάσεις και επιφυλάξεις η Επίτροπος Προστασίας του Παιδιού, ενστάσεις τις οποίες συμμερίστηκαν στην πλειοψηφία τους και τα μέλη της Επιτροπής που συμμετείχαν στη συνεδρίαση. Η Πρόεδρος της Επιτροπής υπέβαλε ερώτηση στον κ. Τσιάρτα σχετικά με το ποιος θα έχει την ευθύνη για τον καταρτισμό και την εφαρμογή υποστηρικτικών προγραμμάτων για ανήλικους υπό κράτηση. Ο κ. Τσιάρτας ανέφερε πως, λόγω του ότι μεγάλο ποσοστό ανήλικων παραβατών έχουν ιστορικό με εξαρτήσεων, η Αρχή Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων Κύπρου έχει συμβάλει στον καταρτισμό τέτοιων προγραμμάτων. Σημείωσε, δε, ότι τα προγράμματα θα λειτουργούν από ιδιώτες, στους άξονες που τίθενται από το κράτος.

Με παρέμβαση εκ μέρους του Συνδέσμου Ψυχολόγων Κύπρου, η Δικανική Ψυχολόγος Ειρήνη Πέτρου, επεσήμανε ότι για κάθε περίπτωση ανήλικου παραβάτη πρέπει να γίνεται αξιολόγηση ρίσκου από δικανικό ψυχολόγο και ακολούθως να καθορίζονται τα προγράμματα που πρέπει να ακολουθήσει ο ανήλικος, όσον αφορά βία, σεξουαλική βία και χρήση ουσιών.

Η κ. Πέτρου υπογράμμισε ότι είναι πολύ σημαντικό τα προγράμματα να διαμορφωθούν σε συνεργασία με δικανικούς ψυχολόγους, διαβεβαιώνοντας ότι αν δεν υπάρχουν τέτοια μέτρα, ο αριθμός παραβατών θα αυξάνεται συνέχεια. Ανέφερε, εξάλλου, ότι στο εξωτερικό οι χώροι κράτησης, που είναι εκτός φυλακών, είναι διαμορφωμένοι ως σπίτια, ώστε να δημιουργούν φιλικό περιβάλλον.

Μιλώντας για τη φιλοσοφία του νόμου κατά τη συνεδρίαση, η Επίτροπος Νομοθεσίας, Λουίζα Χριστοδουλίδου Ζαννέτου, επιβεβαίωσε ότι, σύμφωνα με την ερμηνεία που δίνεται από το κείμενο του νόμου, ο χώρος κράτησης παιδιών πρέπει να είναι εκτός των φυλακών. Επεσήμανε, δε, ότι θα πρέπει να στηθεί ο μηχανισμός δικαιοσύνης φιλικής προς τα παιδιά, για να τεθούν σε λειτουργία διαδικασίες που εμπλέκουν φορείς, ειδικούς και γονείς, ώστε να υπάρχει αποτέλεσμα και να αποφευχθεί η επανάληψη παραβατικών συμπεριφορών.

Η κ. Ζαννέτου σημείωσε, βέβαια, ότι στόχος αυτού του νόμου ήταν να μη φυλακίζονται παιδιά, αλλά η κράτηση να αποτελεί έσχατη λύση, παρέχοντας στο Δικαστήριο τη διακριτική ευχέρεια να επιλέξει ποια από όλες τις εναλλακτικές ποινές μπορεί να είναι κατάλληλη.

Αυτό ήταν κάτι που υπογράμμισε και ο κ. Τσιάρτας, σημειώνοντας ότι ο νόμος προκρίνει την εξωδικαστική μεταχείριση των ανήλικων παραβατών και ότι δίνεται ως έσχατη λύση η κράτησή τους. Ο ίδιος πρόσθεσε ότι όλα τα μέτρα που εφαρμόζονται πρέπει να έχουν παιδοκεντρικό χαρακτήρα και να καταλήγουν στην αναμόρφωση, δίνοντας έμφαση στη θεραπευτική μεταχείριση.

Το φαινόμενο της επανάληψης παραβατικών συμπεριφορών από τα ίδια παιδιά έθιξε η εκπρόσωπος του Υπουργείου Παιδείας στη συνεδρίαση, επισημαίνοντας ότι το σχολείο χρειάζεται υποστηρικτικές δομές για να διαχειριστεί τέτοιες περιπτώσεις. Αναφέρθηκε, επίσης, στην ανάγκη για διατήρηση του δικαιώματος στη μάθηση κατά την κράτηση των ανήλικων παραβατών, στους οποίους πρέπει να προσφέρεται η δυνατότητα να συνεχίσουν την εκπαίδευσή τους στο επίπεδο που είχαν διακόψει στο σχολείο, καθώς και η διασφάλιση δικαιώματος για συμμετοχή στις εξετάσεις.

Την ανάγκη για πολυθεματική προσέγγιση στα προγράμματα στήριξης και φροντίδας των ανηλίκων υπογράμμισε με παρέμβασή της η εκπρόσωπος των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας του Υφυπουργείου Πρόνοιας. Ανέφερε, δε, ότι οι Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας έχουν συντονιστικό ρόλο, με τον καταρτισμό σχεδίου δράσης των εμπλεκόμενων υπηρεσιών που συνεργάζονται στα προγράμματα αυτά.

Οι εκπρόσωποι του Δικηγορικού Συλλόγου ήγειραν ενώπιον της Επιτροπής το θέμα της εκδίκασης υποθέσεων που αφορούν ανήλικους παραβάτες, καταθέτοντας προβληματισμούς για τις περιπτώσεις όπου συγκατηγορούμενοι ενώπιον επαρχιακού δικαστηρίου είναι ενήλικας και παιδί.

Δηλώσεις Βουλευτών

Σε δηλώσεις της μετά τη συνεδρίαση, η Βουλευτής του ΑΚΕΛ και Πρόεδρος της Επιτροπής, Ειρήνη Χαραλαμπίδου υπογράμμισε ότι η εκκρεμότητα του χώρου κράτησης, τρία χρόνια μετά την ψήφιση της νομοθεσίας, πρέπει να τύχει διαχείρισης με αποφασιστικότητα, αλλά και ιδιαίτερη ευαισθησία.

«Αν ένα παιδί προέρχεται από μια οικογένεια που δεν μπόρεσε να του μεταδώσει αρχές, να του προσφέρει αγάπη και να το μάθει να διαχωρίζει το καλό από το κακό, αυτό το παιδί χρειάζεται την παρέμβαση της πολιτείας με την στήριξη από ειδικούς παιδαγωγούς και μέσα από εξειδικευμένα προγράμματα, τα οποία δεν θα περιορίζονται στους χώρους κράτησης», επεσήμανε.

Ιδιαίτερη ανησυχία εξέφρασε για την «πρόθεση της κυβέρνησης να αναθέσει σε ιδιώτες την διαχείριση αυτών των παρεμβατικών προγραμμάτων για ανήλικους παραβάτες», σημειώνοντας ότι «οι ιδιώτες βάζουν σε προτεραιότητα το κέρδος έναντι της ουσίας και του κοινωνικού οφέλους».

«Υπάρχουν χώρες σήμερα, που πετυχαίνουν εξαίρετα αποτελέσματα, με την ένταξη των ανήλικων παραβατών σε χώρους όπου έχουν αλληλεπίδραση με ζώα και αυτή η συνύπαρξη έχει θετικά αποτελέσματα στη διαχείριση της ψυχολογίας και των συναισθημάτων τους, πετυχαίνοντας την αναμόρφωση του χαρακτήρα τους», είπε η κ. Χαραλαμπίδου, προσθέτοντας ότι η Επιτροπή θα ήθελε να δει τι προγράμματα σχεδιάζουν και πως προγραμματίζουν να τα εφαρμόσουν.

Ανησυχία εξέφρασε, επίσης, για την έλλειψη συντονισμού μεταξύ των αρμοδίων υπηρεσιών, λέγοντας ότι αυτό είναι πρόβλημα που παρατηρείται για διάφορα θέματα που συζητούνται στη Βουλή.

«Όπως έχουμε ενημερωθεί, υπάρχουν σήμερα ανήλικοι εντός των Κεντρικών Φυλακών, γεγονός που είναι απαράδεχτο, έστω και αν πρόκειται για ειδικά διαμορφωμένο και ξεχωριστό χώρο από τους υπόλοιπους χώρους των φυλακών», είπε.

Μιλώντας για τα δικαστήρια ανηλίκων, η κ. Χαλαμπίδου σημείωσε ότι δεν είναι ενδεδειγμένη «η εκδίκαση υποθέσεων ανήλικων παραβατών εν τω μέσω της συνήθους εκδίκασης υποθέσεων από τα κοινά δικαστήρια», προσθέτοντας ότι «δεν είναι εύκολο, ένας δικαστής να εκδικάζει συνεχόμενες υποθέσεις με ενήλικες παραβάτες και ανήλικους παραβάτες, αλλάζοντας εντελώς προσέγγιση κατά περίπτωση».

Η Βουλευτής του ΔΗΣΥ, Ρίτα Σούπερμαν, στις δηλώσεις της έκανε λόγο για αυξημένη και συνεχόμενη νεανική παραβατικότητα, που αγγίζει στον βαθμό των κακουργημάτων. «Η ανησυχία είναι μεγάλη γιατί σχεδόν τρία χρόνια μετά την ψήφιση της νομοθεσίας μαθαίνουμε ότι αυτή είναι δυσλειτουργική, με αποτέλεσμα σήμερα να προωθούνται νέα νομοθεσία και νέοι κανονισμοί», είπε.

Ανέφερε, ακόμα, ότι «οι κρατικές υπηρεσίες αγωνίζονται για ακόμα μία φορά να συντονιστούν μεταξύ τους και στην περίπτωση που συζητούμε σήμερα, να αποφασίσουν για πολύ σημαντικά θέματα όπως το πού θα γίνει ο χώρος κράτησης, ποιος θα είναι ο υπεύθυνος, ποιος θα εποπτεύει και ποιος θα αξιολογεί τα προγράμματα κ.ο.κ.».

Υπογράμμισε ότι η καθυστέρηση που παρατηρείται είναι αδικαιολόγητη, επισημαίνοντας ότι «το θέμα είναι κρίσιμο αφού αφορά στην αναμόρφωση και θεραπεία των νεαρών δραστών με τη συμβολή των θεσμών και της δικαιοσύνης».

Για ανεπάρκεια του κράτους μίλησε σε δηλώσεις της μετά τη συνεδρίαση η Βουλευτής του Volt, Αλεξάνδρα Ατταλίδου, λόγω της καθυστέρησης στη δημιουργία του χώρου κράτησης ανηλίκων. «Δεν έχουμε ξεκάθαρη εικόνα για το κανονιστικό πλαίσιο λειτουργίας του χώρου, αλλά και για τα προγράμματα που στοχεύουν στην αναμόρφωση, αποθεραπεία και απεξάρτηση αυτών των νεαρών προσώπων από ουσίες», είπε. Πρόσθεσε, ακόμα, ότι δεν είναι σαφές ποιος θα έχει την εποπτεία αυτών των προγραμμάτων.

«Πρέπει η κοινωνία να φροντίσει ώστε να παρέχονται τα εχέγγυα και να προωθούνται οι αρχές και οι αξίες που, με τη συμβολή των θεσμών που εμπλέκονται, αλλά και της δικαιοσύνης που είναι υπεύθυνη για τα παιδιά σε σύγκρουση με τον νόμου, να στοχεύουν στην αναμόρφωση του ανήλικου, ώστε να μπορεί να συνεχίσει τη ζωή του, χωρίς να υπάρχει σύγκρουση με τον νόμο», πρόσθεσε η κ. Ατταλίδου.

Απολαμβάνετε το περιεχόμενο μας? Εγγραφείτε στο newsletter μας!

Ανέφερε ότι από τη συζήτηση στη συνεδρίαση δεν έλαβαν απαντήσεις που να καθησυχάζουν ότι το κράτος έχει ένα στρατηγικό σχέδιο. «Δεν μπορεί το κράτος να μεγαλώνει τους μέλλοντες εγκληματίες, γιατί δεν παίρνει τις αποφάσεις, τα βήματα και τα προγράμματα έγκαιρα, για να εμποδίσει τη νεανική παραβατικότητα», κατέληξε.